SKKN Một vài kinh nghiệm về rèn luyện quan sát mẫu vật, kênh hình trong chương trình Sinh học Lớp 6

 PHÒNG GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO THỊ XÃ BUÔN HỒ 
 TRƯỜNG THCS NGÔ MÂY
 =====o0o=====
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
 ĐỀ TÀI:
 “MỘT VÀI KINH NGHIỆM VỀ RÈN 
LUYỆN QUAN SÁT MẪU VẬT, KÊNH 
HÌNH TRONG CHƯƠNG TRÌNH SINH 
 HỌC LỚP 6”.
 GIÁO VIÊN : TRẦN THỊ VÂN
 TỔ TỰ NHIÊN
 Tháng 3 năm 2020 
 0 PHẦN I – PHẦN MỞ ĐẦU
 1. Lý do chọn đề tài 
 Đổi mới phương pháp dạy học là yêu cầu của toàn cầu hiện nay. Đối 
 với nước ta, đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát triển con người mới 
 toàn diện, có tri thức, có học vấn, có năng lực tư duy hành động, có khả 
 năng tiếp thu được những tinh hoa của các nước trên thế giới để xây dựng 
 đất nước giàu mạnh. Vì thế, Luật Giáo dục nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa 
 Việt Nam qui định: “Phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực, tự 
 giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học, bồi dưỡng lòng say mê học 
 tập và ý chí vươn lên”. 
 Chương trình sinh học 6 nghiên cứu chủ yếu về giới thực vật - một thế 
giới tự nhiên bao quanh chúng ta gần gũi. Vì vậy nguồn vật mẫu sống động 
và dễ kiếm tìm. Vật mẫu là phương tiện dạy học mang lại hiệu quả cao, thu 
hút sự tìm tòi và khám phá của học sinh. Mặt khác, Sinh học 6 nghiên cứu 
toàn bộ giới thực vật, từ những kiến thức về tế bào thực vật đơn vị sống đến 
những kiến thức về sinh lý thực vật, môi trường, giới nấm. Nội dung kiến 
thức thường được diễn đạt qua tranh vẽ, mô hình 
 Là giáo viên đứng lớp tôi nhận thức được trách nhiệm của mình 
không ngừng học tập nâng cao kiến thức đặc biệt là đổi mới phương pháp 
dạy - học. Bản thân tôi đã tập huấn, nghiên cứu tài liệu bồi dưỡng giáo viên 
trung học cơ sở, tôi nhận thấy rằng trong hệ thống các phương pháp dạy học 
thì phương pháp tự lực quan sát tìm tòi kiến thức là một trong những phương 
pháp trọng tâm của dạy học Sinh học nói chung và Sinh học lớp 6 nói riêng. 
 Do yêu cầu của ngành trong đổi mới phương pháp dạy học. Do đặc 
trưng của môn sinh học 6 đòi hỏi quan sát trên mẫu vật, kênh hình là chủ yếu 
làm cho học sinh chủ động lĩnh hội kiến thức, tự lực sáng tạo, phát triển tư 
duy.
 Trên cơ sở đó tôi áp dụng vào sáng kiến kinh nghiệm với đề tài: Một 
vài kinh nghiệm về rèn luyện quan sát mẫu vật, kênh hình trong chương 
trình sinh học lớp 6.
 2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài.
 Qua đề tài này tôi mong muốn nâng cao chất lượng bộ môn Sinh học. 
Học sinh yêu thích môn Sinh học hơn.
 3. Đối tượng nghiên cứu
 Để làm rõ được mục đích tôi đã nói rõ ở trên, tôi đã lấy đối tượng 
nghiên cứu là học sinh khối 6 Trường THCS Ngô Mây
 4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
 Nghiên cứu thông qua hầu hết tiết dạy môn Sinh học 6 hàng ngày ở 
các lớp mà bản thân được phân công giảng dạy năm học 2018-2019
 5. Phương pháp nghiên cứu 
 - Phương pháp điều tra quan sát.
 - Phương pháp nghiên cứu lý luận.
 - Phương pháp thực nghiệm.
 2 tạo cho các em một thói quen làm việc thì sẽ dễ dàng hơn, nhưng ở đây các 
giáo viên không phải tiết nào cũng thực hiện được. 
 Qua nhiều năm công tác giảng dạy lớp 6, tôi nhận thấy việc thay đổi 
môi trường học tập làm cho các em cảm thấy thích thú khi được gạp thầy cô 
bạn bè mới nhưng các em cũng găp không ít khó khăn: các em phải làm 
quen với nhiều môn học mới và khó, mỗi môn học giáo viên có phương 
pháp giảng dạy khác nhau. Vì vậy hiệu quả học tập chưa cao. Riêng bộ môn 
trực tiếp giảng dạy tôi nhận thấy các em có thể hiểu bài trên lớp nhưng lại 
nhanh quên, khi kiêm tra bài cũ, kiểm tra viết thì kết quả chưa cao. Qua thử 
nghiệm, khảo sát một số phương pháp dạy học tôi thấy phương pháp trực 
quan góp phần khắc phục khó khăn trên 
 Để trả lời được các câu hỏi các em phải quan sát, đây là đặc thù của 
bộ môn sinh học nói chung và Sinh học 6 nói riêng. Về kênh hình: Màu sắc 
đẹp thu hút sự tò mò của các em học sinh lớp 6. Các chi tiết đầy đủ cụ thể, 
thể hiện rõ cần nghiên cứu, hoạ tiết đẹp, bắt mắt. Trong hệ thống kênh hình 
còn giới thiệu được tính đa dạng, phong phú của giới thực vật có nhiều đại 
diện quý hiếm khó thu lượm hoặc chỉ có ở những vùng nhất định (ví dụ cây 
nắp ấm). Riêng mảng các hiện tượng sinh lý, chức năng kênh hình giới thiệu 
lại ở dạng mô tả thí nghiệm có sẵn. Ở đây nhiều thí nghiệm, thực nghiệm có 
thể làm được song việc giới thiệu thí nghiệm giúp học sinh có thể tiến hành 
độc lập ở nhà theo dõi kết quả và đối chiếu rút ra kết quả báo cáo. Rèn cho 
học sinh khả năng nghiên cứu khoa học. Dạng mẫu vật thật dễ phân tích dễ 
tìm, dễ kiếm, học sinh dễ nhận biết được cấu tạo ngoài của thực vật, môi 
trường sống và vai trò của thực vật đó đối với đời sống con người, các em có 
thể dễ dàng phân loại lá theo kiểu gân, kiểu mọc, lá đơn, lá kép...
 Với điều kiện trang thiết bị hiện có của trường trung học cơ sở, các 
em có thể tiến hành quan sát cấu tạo vật thể bằng kính lúp, kính hiển vi trên 
các tiêu bản có sẵn.
 3. Nội dung và hình thức của giải pháp 
 a. Mục tiêu của giải pháp
 Trang bị cho học sinh phương pháp, kĩ năng học tập phù hợp. Trên cơ 
sở đó hình thành cho học sinh thói quen học tập tích cực, chủ động trong sát 
tìm tòi,tự thu thập kiến thức. 
 Sử dụng phương pháp quan sát trong dạy học Sinh học nên cho học 
sinh quan sát, tư duy tự lập, lĩnh hội kiến thức và mạnh dạn trình bày ý kiến 
trước tập thể.
 b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp
 b.1. Bằng việc chủ động quan sát giúp học sinh tự nhận định khái 
quát vấn đề cần nghiên cứu.
 Bằng trực giác kiểm tra vật mẫu học sinh sẽ tìm tòi kiến thức khái 
quát nhận định được bao quát kiến thức cần nghiên cứu. Biết phân tích hay 
mô tả mẫu vật từ đó học sinh tự thu thập thông tin vào vở bài tập hay phiếu 
học tập.
 4 HS quan sát hình 9.2 phân loại rễ 
 vào phiếu học tập.
 - Cây rễ cọc: Cây bưởi, hồng 
 xiêm,...
 - Cây rễ chùm: cây tỏi, cây lúa
và làm phiếu học tập phân loại rễ. 
- GV tiếp tục rèn luyện kĩ năng quan - HS lấy ví dụ
sát cho HS bằng cách cho các ví dụ về 
cây có rễ cọc, cây có rễ chùm.
 Như đã trình bày ở trên qua việc quan sát vật thật cộng với quan sát 
tranh học sinh đã nắm được một cách khái quát về đặc điểm của rễ cọc, rễ 
chùm. Từ đặc điểm khái quát đó mà các em có thể phân loại rễ, nhận biết 
được cây rễ cọc, cây rễ chùm trong tự nhiên bằng cách so sánh với vật mẫu, 
tranh mẫu.
 b.2. Bằng quan sát giúp học sinh phân tích đặc điểm nội dung 
kiến thức của vấn đề nghiên cứu.
 Quan sát trên vật mẫu để tìm hiểu phân tích nội dung kiến thức:
 Ví dụ: Bài 9 - Các loại rễ và các miền của rễ
 Như ta đã biết ngoài mục tiêu nhận biết được rễ cọc, rễ chùm thì học 
sinh còn phải biết nêu đăc điểm của rễ cọc, rễ chùm một cách chính xác.
 Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh
 Trên cơ sở học sinh xác định được - Phân biệt nhóm cây :
đâu là nhóm cây rễ cọc, đâu là nhóm + rễ cọc
cây rễ chùm trong mẫu vật của tổ. + rễ chùm
- GV định hướng cho học sinh quan 
sát so sánh rễ cọc khác rễ chùm ở - Học sinh quan sát đại diện rễ cọc và 
những điểm nào? rễ chùm bằng mắt thường và bằng 
- GV yêu cầu học sinh quan sát rễ kính lúp.
cây bưởi và ghi lại đặc điểm của rễ + Rễ cây bưởi (rễ cọc) gồm 1 rễ 
cây bưởi. cái to dài. Rồi từ đó mọc ra các rễ 
- GV yêu cầu học sinh đối chiếu kết con nhỏ hơn và rễ cháu bé li ti.
quả quan sát nhận xét với hình 9.1 a - HS đối chiếu trên hình 9.1a
- GV yêu cầu học sinh xác định rễ 
cái, con, cháu trên hình. - Học sinh xác định các rễ cái, con 
- GV yêu cầu HS quan sát rễ lúa ghi trên hình. 
lại đặc điểm. - HS quan sát ghi lại đặc điểm: Rễ 
 lúa (rễ chùm) gồm nhiều rễ to dài 
 gần bằng nhau mọc toả chùm từ gốc 
 6 3. Rễ cọc.
 4. Rễ chùm.
- GV treo bảng chuẩn kiến thức để 
học sinh so sánh và nhận xét hiểu 
biết của nhóm mình. - HS tự cho điểm nhóm mình
 Như vậy để hoàn thành được dạng bài tập này học sinh phải có kiến 
thức tổng hợp về các loại rễ, biết phân biệt các loại rễ và biết được đặc điểm 
của từng loại rễ.
 b.4. Quan sát cấu tạo hiển vi và chức năng của từng bộ phận.
 Yêu cầu học sinh phải biết quan sát trên tranh vẽ hoặc các tiêu bản 
hiển vi có sẵn. Giáo viên cung cấp cho học sinh một nguyên tắc quan sát đó 
là: Quan sát cấu tạo chung khái quát đến quan sát cấu tạo chi tiết và từ đó mà 
dự đoán, nhận địnhvề chức năng sinh lý của các cơ quan, bộ phận.
 Ví dụ: Bài 9 - Các loại rễ và các miền của rễ.
 Hoạt động của GV Hoạt động của HS
Phần 2 : Các miền của rễ
- GV yêu cầu học sinh tham khảo 2 
SGK. - HS tham khảo phần 2 SGK.
- GV định hướng : HS quan sát H.9.3 - HS quan sát hình 9.3 xác định vị trí 
SGK ghi nhớ kiến thức bằng trực các miền của rễ trên tranh.
giác xác định vị trí các miền của rễ 
trên tranh.
 - HS xác định các miền của rễ trên 
 vật thật
 - HS đối chiếu vị trí của các miền 
 với chức năng mỗi miền của rễ.
 - HS chỉ các miền của rễ và chức 
 năng của mỗi miền.
- GV rèn luyện kỹ năng quan sát 
bằng cách cho HS xác định các miền 
của rễ trên vật thật.
* Lưu ý: Cho nhiều HS được thực 
hành và trình bày trước tập thể. 
- GV định hướng : với vị trí các miền 
 8 Khi quan sát các em biết nhận xét các hiện tượng thực tế, kết hợp với 
quan sát các thí nghiệm chứng minh. Học sinh biết giải thích biểu hiện của 
các hiện tượng sinh lý thực vật.
Ví dụ : Bài 17 - Sự vận chuyển các chất trong thân
 Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh
1.Vận chuyển nước và muối khoáng 
hoà tan.
- GV yêu cầu HS nêu dụng cụ để tiến - HS mô tả lại thí nghiệm
hành thí nghiệm, sau đó mô tả lại thí 
nghiệm.
 - HS trả lời : Cánh hoa có màu 
 hồng.
 HS : Có sự vận chuyển nước và 
 muối khoáng trong thân (nước 
 và muối khoángvận chuyển từ 
- Em có nhận xét gì về sự thay đổi màu thân lên cánh hoa).
sắc cánh hoa của cành hoa cắm vào cốc 
nước pha mực đỏ?
- Theo em vì sao cánh hoa lại chuyển 
sang màu hồng khi cắm cành hoa vào cốc 
nước pha mực đỏ?
- GV định hướng cho học sinh xác định 
nước và muối khoáng được vận chuyển 
qua phần nào của thân, cành.
- Yêu cầu học sinh cắt phần thân của cành 
cắm trong cốc nước màu đỏ và quan sát 
trong kính lúp. 
 - HS hoạt động quan sát lát cắt 
 của thân trên kính lúp (theo 
 nhóm) và báo cáo trước lớp: 
 + Nước và muối khoáng 
 hoà tan vận chuyển qua mạch gỗ 
 của thân. 
-Xác định nước và muối khoáng vận 
chuyển qua bộ phận nào của thân (phần bị 
nhuộm màu).
 10