SKKN Một số biện pháp nhằm nâng cao năng lực chủ động, sáng tạo, tích cực cho học sinh trong dạy học Địa lý ở trường THCS

 Một số biện pháp nhằm nâng cao năng lực chủ động, sáng tạo, tích 
 cực cho học sinh trong dạy học Địa lý ở trường THCS
 PHẦN MỞ ĐẦU
I. Lí do chọn đề tài:
Xu hướng chung của đổi mới giáo dục trung học phổ thông hiện nay là dạy học 
hướng tới việc phát huy tích cực, vai trò chủ động, tính sáng tạo của học sinh.Ở 
nước ta, cùng với chuyển biến bước đầu về chất lượng giáo dục, đổi mới phương 
pháp dạy học đang từng bước được ghi nhận, thế nhưng về phương pháp dạy 
học vẫn còn nhiều vấn đề cần bàn. Hiện nay các công trình nghiên cứu về thực 
trạng giáo dục cho thấy chất lượng nắm vững kiến thức của học sinh không cao, 
đặc biệt việc phát huy tính tích cực, chủđộng, sáng tạo của học sinh, năng lực 
nhận thức, năng lực giải quyết vấnđề và khả năng tự học không được chúý rèn 
luyệnđúng mức. Một bộ phận không nhỏ học sinh thụ động học tập do không 
được làm việc hoặc không chịu làm việc trong các giờ học. Trong hầu hết các 
giờ lên lớp vì giới hạn thời gian tiết học, giáo viên chỉ cùng làm việc với một số 
học sinh khá, giỏi để hoàn thành bài dạy, số còn lại trong lớp nghe và im lặng 
ghi chép.Xét về mặt nhận thức và hành động, nhiều giáo viên không chuyển hoá 
được mục tiêu tích cực hoá hoạt động học tập của học sinh về việc thiết kế và thi 
công bài dạy, cụ thể hơn là chưa làm tốt việc định hướng và tổ chức các hoạt 
động học tập cho học sinh bằng hệ thống các việc làm tự lĩnh hội theo phương 
châm: "dạy suy nghĩ, dạy tự học".
Trên lĩnh vực giáo dục, đổi mới phương pháp giáo dục, đổi mới phương pháp 
dạy học là một vấn đề đã được đề cập và bàn luận rất sôi nổi từ nhiều thập kỷ 
qua. Các nhà nghiên cứu phương pháp dạy học đã không ngừng nghiên cứu, tiếp 
thu những thành tựu mới của lí luận dạy học hiện đại để đưa nền giáo dục nước 
ta ngày càng hiện đại hơn, đáp ứng được nhu cầu học tập ngày càng cao của 
nhân dân.Các yêu cầu đề ra cho việc đổi mới phương pháp học tập là tìm ra 
phương pháp dạy học có khả năng kích thích tính tích cực,năng động sáng tạo 
của người học, hình thành ở họ khả năng đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của xã 
hội.
Trước tình hình đó, là một giáo viên trực tiếp giảng dạy môn Địa lý tại trường 
THCS, với suy nghĩ và mong muốn được đóng góp và làm tốt hơn nữa nhiệm vụ 
của mình trong ngành giáo dục, tôi đã đúc kết một vài kinh nghiệm nhỏ về 
phương pháp dạy học trong các năm học và viết thành sáng kiến:
"Một số biện pháp nhằm nâng cao năng lực chủ động, sáng tạo, tích cực cho 
học sinh trong dạy học Địa lý ở trường Trung học cơ sở ".
 1/25 Một số biện pháp nhằm nâng cao năng lực chủ động, sáng tạo, tích 
 cực cho học sinh trong dạy học Địa lý ở trường THCS
 PHẦN NỘI DUNG
 CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN:
1.Khái niệm về năng lực sáng tạo:
Năng lực sáng tạo có thể hiểu là khả năng tạo ra những giá trị mới về vật chất và 
tinh thần, tìm ra cái mới, giải pháp mới, công cụ mới, vận dụng thành công 
những hiểu biếtđã có vào hoàn cảnh mới.
 Năng lực sáng tạo khoa học của mỗi cá nhân thể hiệnở chỗ cá nhân có thể mang 
 lại những giá trị mới, những sản phẩm mới quý giáđối với nhân loại.
 Đối với học sinh: Năng lực sáng tạo trong học tập chính là năng lực biết giải 
 quyết vấnđề học tậpđể tìm ra cái mớiở mứcđộ nàođó thể hiệnđược khuynh 
 hướng, năng lực sáng tạo, kinh nghiệm của cá nhân học sinh.
 Năng lực nóichung và năng lực sáng tạo nói riêng không phải chỉ là bẩm sinh 
 màđược hình thành và phát triển trong quá trình hoạtđộng của chủ thể. Bởi vậy, 
 muốn hình thành năng lực học tập sáng tạo phải chuẩn bị cho học sinh 
 nhữngđiều kiện cần thiếtđể họ có thể thực hiện thành công với một số kết quả 
 mới mẻ nhấtđịnh trong hoạtđộngđó. Đóchính là việc tổ chức cho học sinh 
 hoạtđộng càng nhiều càng tốt. Hoạt động sáng tạo chỉ có được vào bất kỳ lúc 
 nào, ởđâu, chỉ xảy ra trong khi trực tiếp giải quyết vấnđề. 
 2. Những biểu hiện về năng lực sáng tạo của học sinh:
 Trong quá trình học tập của họcsinh, sáng tạo là yêu cầu cao nhất trong bốn cấp 
 độ nhận thức: biết, hiểu, vận dụng, sáng tạo. Tuy nhiên, ngay từ những buổiđầu 
 lên lớp hoặc làm việc mỗi học sinh đã có thể có những biểu hiện tích cực thể 
 hiện năng lực sáng tạo của mình. Những biểu hiệnđó cụ thểlà:
 2.1. Học sinh dám mạnh dạn đề xuất những cái mới không theođường mòn, 
 không theo những quy tắcđã có và biết cách biện hộ và phản bác vấnđềđó. 
Ví dụ: Đối với một bài toán có thểđưa ra một cách giải nàođó khác những 
cáchđã biết và biết cách lập luậnđể bảo vệ cách giảiđó.
 2.2. Học sinh biết tự tìm ra vấnđề, tự phân tích, tự giải quyếtđúng với những 
 bài tập mới, vấnđề mới.
 Vídụ : Khi giáo viên cho một dạng bài tập mới, hoặc một câu hỏi mới chưa 
 từng gặp, học sinh có thể tự phân tích, phát hiện ra vấnđề cốt lõi và giải 
 quyếtđúng. 
 3/25 Một số biện pháp nhằm nâng cao năng lực chủ động, sáng tạo, tích 
 cực cho học sinh trong dạy học Địa lý ở trường THCS
 Trong dạy học, việcđánh giá học sinh không chỉ nhằm mụcđích nhậnđịnh thực 
 trạng vàđiều chỉnh hoạtđộng học của trò mà cònđồng thời tạođiều kiện
 nhậnđịnh thực trạng vàđiều chỉnh hoạtđộng dạy của thầy. Đểđào tạo những con 
 người năng động sáng tạo, sớm thích nghi vớiđời sống xã hội, thì việc kiểm tra, 
 đánh giá không thể dừng lạiở yêu cầu tái hiện các kiến thức, lặp lại các kĩ năng 
 đã học mà phải khuyến khích trí thông minh, óc sáng tạo trong việc giải quyết 
 những tình huống thực tế.
 Đánh giá kết quả học tập của học sinh là việc làm thường xuyên của người giáo 
 viên. Chúng ta đã có nhiều kinh nghiệm trong việcđánh giá kết quả học tập của 
 học sinh qua các bài tập tái hiện. Đối với các bài tập sáng tạo thì khi đánh giá 
 có thể dựa vào các biểu hiện của năng lực sáng tạo. Tuy nhiên để giúp việc 
 kiểm tra đánh giá năng lực sáng tạo một cách dễ dàng, chính xác ta có thểáp 
 dụng các cách sau:
 3.1. Sử dụng phối hợp các phương pháp kiểm tra đánh giá khác nhau như viết, 
 vấn đáp, thí nghiệm, trắc nghiệm tự luận, trắc nghiệm khách quan.
 3.2. Sử dụng các câu hỏi phải suy luận, bài tập có yêu cầu tổng hợp, khái quát 
 hóa, vận dụng lý thuyết vào thực tiễn.
 3.3. Chúý kiểm tra tính linh hoạt, tháo vát trong thực hành.
3.4. Kiểm tra việc thực hiện những bài tập sáng tạo và tìm ra cách giải ngắn 
nhất, hay nhất.
3.5.Đánh giá cao những biểu hiện sáng tạo dù nhỏ nhất của học sinh.
 II. CƠ SỞ THỰC TIỄN:
 Từ thực tế của ngành giáo dục, cùng với yêu cầuđào tạo nguồn nhân lực cho sự 
 phát triểnđất nước chúng ta đang tiến hànhđổi mới phương pháp dạy học chú 
 trọngđến việc phát huy tính tích cực chủđộng của học sinh, coi học sinh là chủ 
 thể của quá trình dạy học. Phát huy tính tích cực học tập của học sinh là nguyên 
 tắc nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả của quá trình dạy học. Nguyên tắc 
 nàyđãđược nghiên cứu, phát triển mạnh mẽ trên thế giới vàđược xácđịnh là một 
 trong những phương hướng cải cách giáo dục phổ thông.Những tư tưởng, quan 
 điểm, những tiếp cận mới thể hiện nguyên tắc trên đãđược chúng ta nghiên cứu, 
 áp dụng trong dạy học các môn học vàđược coi là phương pháp dạy học tích 
 cực. Hiện nay, việc áp dụng đổi mới phương pháp dạy học đã được các nhà 
 trường triển khai thực hiện, tuy nhiên hiệu quả còn chưa cao. Áp dụng phương 
 pháp dạy học tích cực phát huy được tính tích cực, tự giác, chủ động của học 
 sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, khối học, môn học, bồi dưỡng 
 5/25 Một số biện pháp nhằm nâng cao năng lực chủ động, sáng tạo, tích 
 cực cho học sinh trong dạy học Địa lý ở trường THCS
 CHƯƠNG II:
 THỰC TRẠNGCỦA VIỆC ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC ĐỂ 
 NÂNG CAO NĂNG LỰC CHỦĐỘNG, TÍCH CỰC, SÁNG TẠO CỦA 
 HỌC SINH TRONG TRƯỜNG HỌC THCS
I.ĐẶC ĐIỂM TÌNH HÌNH:
Trường THCS là một ngôi trường nhỏ nằm trên địa bàn phường ., quận, 
Hà Nội.Trường hiện nay có 9 phòng học và các phòng chức năng, chuyên môn 
đạt chuẩn.Ban Giám hiệu nhà trường luôn quan tâm đến việc nâng cao chất 
lượng dạy và học trong nhà trường. Luôn tạo điều kiện tốt nhất, thuận lợi nhất 
cho đội ngũ giáo viên học hỏi, nâng cao trình độ chuyên môn và áp dụng sáng 
kiến, phương pháp mới có hiệu quả vào giảng dạy.
Học sinh trong nhà trường đều là con em nhân dân sống trên địa bàn phường. 
Nhìn chung các em đều ngoan, chăm chỉ học tập nhưng nhiều học sinh chưa tích 
cực học tập do chưa có một phương pháp học tập và tư duy phù hợp. 
II. THỰC TRẠNG CỦA VIỆC ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC 
NHẰM NÂNG CAO NĂNG LỰC CHỦ ĐỘNG, TÍCH CỰC, SÁNG TẠO 
CỦA HỌC SINH Ở TRƯỜNG THCS...:
 Trong thực tế áp dụng đổi mới phương pháp dạy học trong nhà trường một số 
 giáo viên chưa thực sự thấm nhuần bản chất, hướng và cách thức đổi mới 
 phương pháp dạy Địa lý.Hiểu biết về cơ sở lý luận, thực tiễn của đổi mới 
 phương pháp dạy học còn chưa sâu sắc. Nhiều giáo viên vẫn chú trọng truyền 
 thụ kiến thức theo kiểu thuyết trình, xen kẽ hổi đáp, nặng về thông báo, giảng 
 giải kiến thức, nhẹ về phát huy tính tích cực và phát triển tư duy cho học sinh.
 Đôi lúc một vài giáo viên còn lên lớp theo kiểu dạy “chay”, không sử dụng bản 
 đồ, lược đồ ngay cả trong các tiết học về địa lý khu vực, quốc gia, địa phương. 
 Việc sử dụng phương tiện dạy học còn nặng về mô tả, minh họa là chủ yếu. 
 Hình thức tổ chức dạy học còn đơn điệu, dạy theo lớp là chủ yếu. Các hình thức 
 dạy học cá nhân, nhóm, ngoài trời còn ít hoặc chưa được thực hiện hiệu quả.
 Chính vì vậy, lâu ngày sẽ hình thành ở học sinh một “lối mòn” học tập thụ 
 động, thói quen ỷ lại, lười suy nghĩ, trì trệ. Được sự ủng hộ của Ban Giám hiệu, 
 tôi đã mạnh dạn áp dụng đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao tính 
 chủ động, sáng tạo học tập cho học sinh và đã thu được những kết quả khả 
 quan. Các phương pháp mà tôi đã áp dụng chính là dạy cho học sinh phương 
 pháp học tập. Cụ thể là:
 7/25 Một số biện pháp nhằm nâng cao năng lực chủ động, sáng tạo, tích 
 cực cho học sinh trong dạy học Địa lý ở trường THCS
 từngkiến thức, học tư duy trừu tượng, tư duy phê phán, tư duy sáng tạo trong 
 quan hệ hệ thống của các kiến thức.
 + Học cách trình bày diễn giải bằng lờinhữngđiều họcđược trước nhóm nhỏ 
 học tập hoặc trước tập thể lớp.
 + Học cách tham khảo trí tuệ của bạn học và đồng nghiệp hoặc cách thuyết 
 phục các bạn học.
 *Học cách đọc sách:
 +Trước hết phải rèn luyện lòng ham thíchđọc sách.
 + Cần học cách chọn sách đọc: phù hợp với mục tiêu môn học, phù hợp với 
 trìnhđộ ngườiđọc, biết chọn sách đểđào sâu và mở rộng một vấnđề.
 + Học cách đọc sách và ghi chépđể lưu giữ thông tin, để bổsung bài giảng vàđể 
 tự học nâng cao tri thức và năng lực.
 *Học cách làm thực hành, thực nghiệm:
 Học cách quan sát và làm thực hành, quan sát các phương tiện trực quan và 
 hiện tượng trong cuộc sống thực tiễn. 
 6. Học cách xử lí thông tin:
Để có thể tự rút ra kết luận cần thiết hoặc nhận xét, trả lời câu hỏi hay hệ thống 
câu hỏi hướng dẫn, cần:
 - Hỏiđể hiểu rõ và hiểu sâu.
 - Cần rèn luyện thường xuyên thói quen nêu thắc mắc, nêu vấnđề thảo luận.
 - Cần học cách tóm tắt tài liệuđọcđược, làm tổng kết hệ thống hóa kiến thức của 
 một chương, một số chương hoặc cả học kì, cả năm học. Chúý so sánh, khái 
 quát hóa, tập phân tích, tổng hợp, bình luận, nêu chính kiến của bản thân.
 7. Học cách lập kế hoạch cá nhân:
 Muốnđạtđược những kết quả ngắn hạn, dài hạn.Muốn cóđược mục tiêu phấn 
 đấu thì mỗi học sinh ngay từ khi trong ghế nhà trường cũng cần giúpđỡđể các 
 em có thể tự hoạch định kế hoạch riêng của mình và cố gắng thực hiện tốt các 
 kế hoạchđó.
 Ví dụ như: Lập kế hoạch phấnđấu cho mỗi học kì, mỗi môn học, năm học...Lập 
 kế hoạch sử dụng quĩ thời gian. Quan trọng hơn là các em phải cóđược kế 
 hoạch học tập cảđời, đó cũng chính là mục tiêu của cuộc sống.
 Với các biện pháp áp dụng nêu trên, qua kiểm tra khảo sát trong giờ học Địa lý, 
 các em học sinh đã tích cực tiếp thu kiến thức hơn trong việc học tập. Tuy 
 nhiên, tính chủ động, sáng tạo, tích cực của học sinh vẫn còn nhiều hạn chế. Do 
 vậy, trong quá trình giảng dạy, tôi đã có một số biện pháp giảng dạy nhằm nâng 
 cao năng lực chủ động, sang tạo, tích cực cho học sinh trong dạy học Địa lý ở 
 trường THCS được trình bày tại chương III của sáng kiến kinh nghiệm.
 9/25