Sáng kiến kinh nghiệm Rèn kĩ năng làm văn miêu tả cho học sinh Lớp 6

 PHÒNG GIÁO DỤC ĐÀO TẠO ĐAN PHƯỢNG
 TRƯỜNG THCS LƯƠNG THẾ VINH
 SÁNG KIẾN KINH NGHIÊM:
RÈN KĨ NĂNG LÀM VĂN MIÊU TẢ CHO 
 HỌC SINH LỚP 6
 Giáo viên: Đặng Thị Vân
 Lĩnh vực/Môn: Ngữ văn
 Năm học: 2020-2021 1. Cơ sở lýluận:
 Văn học là một bộ môn nghệ thuật sáng tạo ngôn từ đầy giá trị. Có thể 
coi mỗi một tác phẩm văn học là một “viên ngọc trong cuộc sống”, được đúc 
kết từ thực tế cuộc sống, cuộc đời. Vậy làm thế nào cho HS mình cảmnhận
 2 3. Các biện pháp đã tiến hành để rèn kỹ năng cho họcsinh:
 Giúp HS có kỹ năng tìm hiểu đề, xác định đúng yêu cầu của đềbài.
 - Bước tìm hiểu đề là cần giúp cho các em xác định được yêu cầu đề bài 
trên ba phương diện: Một là thể loại; hai là nội dung; ba là phạm vi phảilàm.
 - Muốn xác định đề, tìm hiểu đề cho đúng và chính xác ta cần dựa vào 
câu từ trong đề bài để xác định được nội dung, yêu cầu của đềbài.
 - Việc xác định đúng yêu cầu của đề bài sẽ giúp chúng ta làm bài đạt kết 
quả cao vì không bị lạc đề, sai yêu cầu đềbài.
* Ví dụ: Đề 1: Hãy miêu tả quang cảnh trường em vào một buổi sáng đẹp trời.
 Đề 2: Hãy tả lại quang cảnh trường em vào một buổi sáng.
 Đề 3: Hãy tả lại trường em trong giờ ra chơi vào một ngày đẹp trời.
 - Giáo viên giúp HS thấy cả 3 đề trên đầu có:
+ Yêu cầu về thể loại: Văn miêu tả (Hãy miêu tả; hãy tả lại)
+ Nội dung chính cần tả: Cả 3 đề đều yêu cầu là tả về quang cảnh trường em.
+ Nhưng mỗi đề lại có yêu cầu cụ thể hơn:
 Đề 1: Là quang cảnh trường em vào một buổi sáng đẹp trời;
 Đề 2: Là quang cảnh trường em vào một buổi sáng;
 Đề 3: Là cảnh trường em trong giờ ra chơi vào một ngày đẹp trời.
 Trong thực tế của đề bài có nhiều đề bài trong đề đã có yêu cầu về thể 
loại “miêu tả”, nhưng có nhiều đề không có yêu cầu, câu từ “miêu tả” cụ thể. 
Nhưng qua câu chữ ở đề HS vẫn phải xác định được đó là đề bài miêu tả.
* Vd: - Quang cảnh cánh đồng quê em vào những ngày gặtrộ.
 - Hình ảnh con đường làng quê em vào buổi sáng đẹptrời.
 - Cảnh bình minh trênbiển.
 - Hình ảnh mẹ em khi em làm được việctốt.
 Hướng dẫn cách tìm ý, lập dàn ý cho bài văn tảcảnh:
 Khi HS đã xác định đúng yêu cầu của đề, xác định chính xác đối tượng 
miêu tả nhưng chắc chắn chưa thể định hình được hướng đi cho bài viết. Để 
giúp HS định hình được hướng đi của bài viết, tôi đã hướng dẫn HS bước tìm ý 
cho bài văn tả cảnh:
 - Nhất thiết phải theo một trình tự: Tìm ý bao quát không gian củacảnh
chung sẽ tả, sau đó cụ thể sẽ có những cảnh nào? Cảnh như thế nào?
 - Tìm ý là xác định, định hình, đưa ra những ý cơ bản khái quát cho vấn 
đề cần tả theo yêu cầu của đềbài
 - Bao quát không gian cảnh được coi là một thao tác quan trọng đầu tiên 
của bức tranh tả cảnh, rất quan trọng trong việc định hình vị trí cảnh vật. Vậy 
HS cần phải nắm được cách viết phần bao quát không gian cảnh như thế nào? 
Thực tế khi làm bài, tôi thấy HS thường viết một cách cộc lốc, cụt lủn, có khi 
chỉ viết được một, hai câu cho phần tả baoquát.
 - Để tả bao quát cảnh, trước hết phải xác định vị trí miêu tả khái quát. 
Thường là một vị trí cao hơn, xa cảnh trung tâm để có thể chụp được toàn cảnh 
miêu tả.
 4 xúc, tình cảm riêng hoặc tình cảm riêng hoặc nguyện vọng của 
 nguyện vọng của bảnthân... bản thân...
 Rèn luyện kỹ năng viết phần mở bài, kếtbài:
 Phần mở bài cho bài văn miêu tả thường coa hai cách: Mở bài trực tiếp 
và mở bài gián tiếp. trong đó cách mở bài gián tiếp thường gây hấp dẫn, lôi 
cuốn người đọc, người nghe hơn.
 Cách mở bài gián tiếp: Có thể giới thiệu cảnh bằng lời mời gọi du khách 
để giới thiệu cảnh và bộc lộ cảm xúc của người viết một cách khái quát. Có thể 
dẫn dắt từ lời thơ, bài hát... về cảnh sẽ tả để giới thiệu cảnh. Hoặc có thể bộc lộ 
cảm xúc hồi tưởng về cảnh để mà giới thiệu.
 Dù là cách mở bài nào giáo viên cũng lưu ý cho HS đủ ý cần nêu trong
mở bài. Đó là phải đảm bảo ba yêu cầu: Dẫn vào đề, nội dung đề, chuyển ý.
 Ví dụ minh họa:
 Mở bài của học sinh Thầy giáo gợi ý cách mở bài
 * Cách mở trực tiếp: Thường lệ, cứ đúng 6 giờ 30 phút 
 sáng hàng ngày, em lại đến trường. Từ xa, ngôi trường 
Trường em mang tên Trung học cơ sở hiện lên rất đẹp, gần gũi, thân thuộc 
Trường Trung học cơ sở. quá! Mái trường mếnthương.
Hôm nay, em đến trường * Cách mở gián tiếp: Một nhà thơ cóviết:
sớm hơn mọi ngày để làm “ Trường của em be bé
công việc trực nhật lớp nên Nằm lặng giữa rừng cây”
có dịp quan sát vẻ đẹp của Trường THCS mà em đang học không phải be bé mà 
trường trước buổi học. là một ngôi trường đẹp, rộng lớn, khang trang, một 
 ngôi trường đã có bề dày thành tích và là nơi đã chắp 
 cánh cho bao thế hệ học trò quê em lớn lên và thành 
 những người công dân có ích cho đất nước, quê hương. 
 Cũng từ mái trường này mà bản thân em đang lớn lên 
 từng ngày.
 Kết bài không những đủ ý chốt của bài viết mà nên tạo độ lắng cho nốt 
trầm xao xuyến vang vọng trong tâm hồn người đọc, điều này phụ thuộc vào 
trình độ diễn đạt của HS, nên giáo viên hướng các em viết phần kế bài cần khái 
quát được vấn đề được tả và bộc lộ phần cảm xúc, suy nghĩ của mình.
 Ví dụ minh họa:
 Kết bài của học sinh Thầy giáo gợi ý cách kết bài
 Em rất yêu mến ngôi trường em Năm tháng rồi cũng sẽ qua đi, em sẽ 
đang học. Nơi đây đã chứng kiến bao lớn lên, trưởng thành. Em có thể đi đến 
kỷ niệm êm đềm trong sáng của chúng nhiều chân trời mới nhưng mái trường 
em. Em mãi mãi nhớ ngôi trường này THCS vẫn là một nơi rất sâu đậm, ấn tượng 
 không bao giờ phai mờ trong ký ức em, đặc 
 biệt trong đó là những kỉ niệm đẹp về thầy 
 cô, bạn bè, những bài học hay. Em luôn tự 
 nhủ trong mình:
 Ta lớn khôn thành người hữu ích
 6 “... Chiều buông xuống, ánh mặt trời trở nên vàng sậm hơn. Ánh chiều 
vàng trải lên cành lá, mái nhà một màu vàng ong mon đẹp lạ, vườn cây nhà tôi 
cũng vậy. Giàn bầu nậm xanh tươi, lá non màu xanh nhạt, lá già thì xanh thẫm. 
ánh nắng chiều chiếu xuống làm giàn bầu trở thành màu xanh ngọc bích. Nhãn, 
bưởi, mít và các loại cây khác nữa tất cả đều xanh um tùm, nom như chiếc ô 
khổng lồ. Đó là mầu xanh no nắng, no gió và no... ”
 Sau một vài đoạn văn như thế giáo viên phân tích những hình ảnh ngôn 
từ nghệ thuật sáng giá sao cho tạo được hứng khởi ở HS, kích thích các em 
thích tìm, viết những lời văn hay. Có lẽ là kỹ năng kỳ công nhất của thầy.
 Sau khi tạo hướng thú cho HS qua cách tiếp xúc với các tư liệu chọn lọc, 
chúng tôi mới cho các em luyện tập diễn đạt bằng hình thức giáo viên đưa ra 
một loạt hình ảnh, yêu cầu HS dùng lời văn kết hợp biện pháp nghệ thuật so 
sánh, nhân hoá, sử dụng những từ láy gợi hình gợi âm để tập diễn đạt .
 Ví dụ : Hình ảnh cây đa -> Cây đa xum xuê, um tùm như chiếc ô khổng 
lồ, hứng lấy nắng mưa bảo vệ cho cái giếng làng thân quen, thấp thoáng sau 
tán lá đa là mái đình cổ kính...
 - Hình ảnh đồng cỏ -> Dọc theo cánh đồng là đồi cỏ may cứng nhọn trải 
bạt ngàn như một tấm thảm bạc phếch nắng mưa. Những bông cỏ may rung 
rinh trong gió chiều thu mát rượi như đang biểu diễn một điệu múa bale.
 Ở giai đoạn luyện kỹ năng diễn đạt như thế này chúng tôi đặc biệt chú ý 
đến phép so sánh, nhân hóa trong các câu văn. Có thể đây là nốt luyến cho 
những bản nhạc ngôn từ. Tôi đã hướng cho HS luyện tập cách dùng so sánh 
khác nhau sao cho thật đa dạng phong phú gợi cảm, tạo ấn tượng.
Ví dụ : - Dòng sông quê em dưới đêm trăng mềm mại như một mái tóc.
- Những lá sen già khum khum chắng khác gì những chiếc thúng đựng đầy ắp 
nắng chiều mùa thu.
- Cây cối rì rào, lao xao gió nồm nam, lá cây lay động, lấp lánh tựa ngàntriệu
con mắt lá răm sáng trưng nắng hè .
 Rèn luyện kỹ năng chuyển cảnh, chuyển ý:
 Sau một vài đoạn văn như thế, thầy cô phân tích những hình ảnh ngôn 
từ nghệ thuật sáng giá sao cho tạo được hứng khởi ở HS, kích thích các em 
thích tìm, viết những lời văn hay. Có lẽ rèn kĩ năng diễn đạt là một phương 
pháp đòi hỏi kỳ công nhất của thầy trò, cần phải mất một quá trình.
 Tạo được sự hứng thú cho các em xong, thầy cô mới cho các em luyện 
tập diễn đạt bằng hình thức ra một loạt hình ảnh, yêu cầu các em dùng lời văn 
kết hợp biện pháp nghệ thuật để tập diễn đạt.
 Ví dụ: - Đầu xuân, ánh nắng ban mai chưa đủ xua đi màn sương chờn 
vờn nhưng cành lá me tây đã xòe tay che chắn cái lạnh cho em.
 - Mỗi phòng học em đi qua, bàn ghế như còn say ngủ. Sáng dậy, bảng 
đen được các cậu học trò lau đi cái khuôn mặt nhăn nhó sau một đêm ngái ngủ. 
Gần mười ngày nghỉ tết, dàn máy vi tính buồn nhớ các cậu họctrò.
 8 loại văn ở các lớp trên trong cấp THCS. Để thực hiện tốt đòi hỏi giáo viên, HS 
 làm tốt một số vấn đề sau:
 - HS phải có khả năng tìm hiểu vấn đề, phải có vốn ngôn từ phong phú, 
 cách sử dụng ngôn ngữ trau chuốt, diễn đạt tình cảm, rung động chân thành của 
 mình về hình ảnh trong thực tế cuộc sống; HS phải rèn cho mình có ý thức 
 thường xuyên quan sát các cảnh vật, sự vật, sự việc thường xuyên sảy ra, diễn 
 ra trong cuộc sống hàng ngày.
 - Giáo viên phải bồi dưỡng cho HS lòng say mê văn học, có tư tưởng, 
 lập trường đúngđắn.
 Sáng kiến đã giải quyết được những băn khoăn, đơn điệu trong quá trình 
 lên lớp của tôi so với ngày đầu tiếp cận với văn miêu tả. Nếu sáng kiến được áp 
 dụng sẽ phần nào đơn giản hóa, cụ thể hóa khi dạy dạng văn miêu tả. Từ đó mà 
 có những định hướng đúng mục tiêu, xác định đúng đối tượng miêu tả và có 
 những phương pháp cụ thể phù hợp khi giảng dạy văn miêu tả.
 2. Kiếnnghị:
 Với Nhà trường: Cần khuyến khích động viên giáo viên nghiên cứu, áp
 dụng những sáng kiến hay để đẩy mạnh việc nâng cao chất lượng chuyênmôn.
 Đối giáo viên: Phải luôn có ý thực tự học hỏi, trau dồi kiến thức, nâng 
 cao trình độ chuyên môn, trao đổi kinh nghiệp với các đồng nghiệp để nâng 
 cao hiệu quả giảng dạy.
 Trên đây chỉ là một vài kinh nghiệm nhỏ bé của bản thân. Tôi rất mong 
 sự đóng góp của các thầy cô đồng nghiệp và các ban ngành phụ trách chuyên 
 môn để sáng kiến kinh nghiệm của tôi ngày càng được hoàn thiện hơn, có hiệu 
 quả hơn trong những năm tiếp theo .
 Xin chân thành cảm ơn!
CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG CHẤMĐan Phượng, ngày 20 tháng 02 năm 2021
 Người viết
 Đặng Thị Vân