Sáng kiến kinh nghiệm Phát triển năng lực giao tiếp ngôn ngữ thông qua việc rèn kĩ năng dùng từ cho học sinh Lớp 6

 Môc lôc
 PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ Trang
I. Lí do chọn đề tài 2
1. Cơ sở lý luận
2. Cơ sở thực tiễn 3
II. Mục đích nghiên cứu 4
III. Đối tượng nghiên cứu
IV. Nhiệm vụ nghiên cứu 5
V. Phương pháp nghiên cứu 6
VI. Phạm vi nghiên cứu
 PHẦN II: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. Các nguyên tắc dùng từ7
II. Cách thức lựa chọn từ ngữ 10
III. Một số lỗi khi dùng từ, nguyên nhân mắc lỗi và cách khắc phục 11
IV. Kết quả thực hiện 23
V. Bài học kinh nghiệm
 PHẦN III: KẾT LUẬN
I. Kết luận 24
II. Khuyến nghị T«i cã dÉn ra c¸c quan niÖm vÒ tõ cña c¸c nhµ nghiªn cøu ng«n ng÷ ®Çu 
ngµnh ë ViÖt Nam. Trong c¸c quan niÖm ®ã, tõ ®­îc ®Ò cËp ®Õn víi hai khÝa 
c¹nh c¬ b¶n :
 Thø nhÊt: “CÊu t¹o cña tõ” tiÕng ViÖt “æn ®Þnh” cã nghÜa lµ trong c¸c 
hoµn c¶nh sö dông kh¸c nhau, tõ tiÕng ViÖt vÉn cã vá ©m thanh nh­ nhau, kh«ng 
biÕn h×nh nh­ mét sè ng«n ng÷ kh¸c.
 Thø hai: “Tõ lµ ®¬n vÞ ng«n ng÷ nhá nhÊt cã ý nghÜa hoµn chØnh” trong rÊt 
nhiÒu ®¬n vÞ ng«n ng÷ cã nghÜa th× tõ lµ ®¬n vÞ nhá nhÊt, tõ ®ã mµ t¹o nªn c¸c 
®¬n vÞ ng«n ng÷ cã nghÜa kh¸c nhau nh­ c©u, ®o¹n, v¨n b¶n. ®Ó tiÕn hµnh giao 
tiÕp. Tõ ®ã, cã thÓ nãi r»ng, con ng­êi muèn giao tiÕp, trao ®æi th«ng tin víi 
nhau ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt ph¶i b¾t ®Çu tõ viÖc sö dông tèt tõ. NÕu nhËn thøc vÒ 
tõ mét c¸ch qua loa, ®¹i kh¸i th× ng­êi sö dông nã còng chØ cã thÓ t¹o nªn nh÷ng 
c©u, v¨n b¶n kÐm gi¸ trÞ mµ th«i. SGK Ng÷ v¨n 6 cã nªu: “Mét sè ý kiÕn vÒ 
viÖc dïng tõ’’ cña t¸c gi¶ Ph¹m V¨n §ång nh­ sau: C¸i tËt “nãi ch÷” kh«ng chØ 
cã h¹i ë chç nã g©y ra khã hiÓu cho ng­êi nghe, ng­êi ®äc, lµm cho tiÕng ta vèn 
lµ trong s¸ng, ho¸ ra ®ôc vµ tèi; tËt xÊu ®ã cßn ®­a ®Õn mét thãi quen kh¸ nguy 
hiÓm lµ dïng ch÷ s½n, c©u s½n, ®iÖu nãi s½n ®Ó l¾p vµo bÊt cø tr­êng hîp nµo 
nghÜa lµ dïng c¸i “s¸o” th­êng khi ch¼ng cã ý nghÜa g×, ®Ó thay thÕ sù suy nghÜ, 
nh÷ng ý vµ t×nh ch©n thËt, xuÊt ph¸t tõ ®¸y lßng vµ diÔn t¶ b»ng tiÕng nãi th«ng 
th­êng, méc m¹c, hån nhiªn vµ cã ý vÞ,  Trong ®êi sèng b×nh th­êng còng nh­ 
trong ®êi sèng chÝnh trÞ cña chóng ta hiÖn nay c¸i bÖnh “s¸o” nµy ph¶i ®¸ng coi 
chõng !Häc sinh lµ ng­êi ph¶i giao tiÕp rÊt nhiÒu v× c¸c em lµ ng­êi häc. C¸c em 
kh«ng nh÷ng lµ ®èi t­îng giao tiÕp mµ c¸c em cßn lµ chñ thÓ giao tiÕp trong qu¸ 
tr×nh d¹y häc. ViÖc sö dông tõ ®óng cµng trë nªn v« cïng quan träng ®èi víi c¸c 
em phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ giúp các em có năng lực thực hành và 
năng lực sử dụng tiếng Việt như một công cụ để tư duy và giao tiếp.
2. Cơ sở thực tiễn:
 Không thể phủ nhận rằng trong những năm gần đây việc đổi mới cách 
dạy học văn đã được tiến hành rộng khắp cả nước và đã có một số chuyển biến 
tích cực. Vai trò và mối quan hệ giữa người dạy và người học đã khác trước. Sự 
chủ động, tích cực của học sinh trong giờ học được đề cao, các phương tiện dạy 
học phong phú hơn. Tuy nhiên đây mới chỉ là hiện tượng đơn lẻ, chưa thường 
xuyên, chưa trở thành một phong trào thực thụ; tình trạng phổ biến vẫn là thầy 
đọc, trò chép; nhiều giáo viên còn lúng túng, vận dụng phương pháp dạy học 
tích cực chưa linh hoạt. Một tình trạng nữa là có nhiều người đã phủ nhận sạch 
trơn cách dạy truyền thống và lạm dụng các phương pháp mới không đúng lúc, 
 3/25 mới phương pháp dạy học Ngữ Văn theo quan điểm giao tiếp, coi trọng khả 
năng thực hành, vận dụng những kiến thức tiếng Việt trong những bối cảnh giao 
tiếp đa dạng của cuộc sống. Y t­ëng cña t«i trong viÖc thùc hiÖn ®Ò tµi nµy chÝnh 
lµ nh­ vËy. 
 III. Đối tượng nghiên cứu
 Đèi t­îng ®Ó t«i nghiªn cøu, ¸p dông lµ häc sinh khèi líp 6. T¹i sao t«i l¹i 
chän ®èi t­îng häc sinh khèi líp 6? Theo t«i, b¾t ®Çu ë ®èi t­îng häc sinh khèi 
líp 6 ®Ó rÌn kü n¨ng dïng tõ lµ thÝch hîp h¬n c¶. V× ®©y lµ khèi líp míi chuyÓn 
tõ cÊp tiÓu häc lªn, c¸c em cÇn n¾m mét c¸ch chÝnh x¸c c¸c kiÕn thøc v× nh÷ng 
kiÕn thøc nµy sÏ lµ ch×a kho¸ cho nh÷ng n¨m häc sau. MÆt kh¸c, c¸c em b¾t ®Çu 
giao tiÕp trong nhiÒu lÜnh vùc míi cña khoa häc, trong khi vèn sèng cña c¸c em 
cßn rÊt Ýt ái. Nh÷ng sai sãt trong khi sö dông tõ ng÷ v× thÕ mµ nhiÒu h¬n ë c¸c 
líp sau nµy. V× vËy nÕu kh«ng ®­îc uèn n¾n, rÌn ròa ngay nh÷ng sai sãt Êy sÏ 
thµnh cè h÷u hoÆc rÊt khã söa ch÷a.
 IV. Nhiệm vụ nghiên cứu
 Trong phạm vi nghiên cứu, tôi đề ra nhiệm vụ cần phải thực hiện là:
 - Phải nắm được nguyên tắc dùng từ.
 - Biết cách lựa chọn từ ngữ.
 - Chỉ ra một số lỗi dùng từ, nguyên nhân mắc lỗi và cách khắc phục.
 V. Phương pháp nghiên cứu 
 §Ó thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, t«i sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p chñ yÕu sau :
1. Thèng kª: 
 Tõ bµi viÕt cña c¸c lo¹i ®èi t­îng häc sinh, thèng kª ra nh÷ng tõ m¾c 
lçi.Thèng kª mét sè vÝ dô trong SGK Ng÷ v¨n 6
2. Ph©n tÝch:
 ChØ ra nguyªn nh©n sai trong tõng vÝ dô vµ tõng lo¹i qua viÖc ph©n tÝch, 
®¸nh gi¸, tõ ®ã ®­a ra c¸ch kh¾c phôc.
3. Tæng hîp:
 Xem xÐt c¸c vÝ dô trong mèi quan hÖ víi c¸c vÝ dô kh¾c phôc, tõ ®ã mµ cã 
thÓ ph©n lo¹i lçi.
4. Sos¸nh:
 §èi chiÕu kiÓm chøng c¸c kÕt qu¶ tr­íc vµ sau khi ¸p dông ®Ò tµi.
 5/25 PHẦN II: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. C¸c nguyªn t¾c dïng tõ.
 Nguyªn t¾c chÝnh lµ ®iÒu c¬ b¶n ®­îc ng­êi ta ®Þnh ra vµ nhÊt thiÕt ph¶i 
tu©n theo trong mét lo¹t viÖc lµm. Sö dông tõ trong giao tiÕp còng lµ mét lo¹t 
viÖc lµm. Nã còng cã nh÷ng nguyªn t¾c cña nã mµ ng­êi sö dông ph¶i tu©n theo. 
Nh÷ng nguyªn t¾c cña viÖc dïng tõ ®­îc ®Æt ra trªn c¬ së t©m lý - x· héi - hiÖn 
thùc vµ bÞ chi phèi bëi c¸c nh©n tè nh­ : ng«n ng÷, chñ thÓ vµ ®èi t­îng giao 
tiÕp, phong c¸ch ... v v
 Sau ®©y lµ nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n nhÊt:
1. Dïng tõ ph¶i ®óng, ph¶i chÝnh x¸c c¶ vÒ ©m thanh vµ ý nghÜa.
 Tõ cã 2 mÆt: Vá ©m thanh chÝnh lµ h×nh thøc cña tõ. NghÜa cña tõ chÝnh lµ 
néi dung cña tõ. Khi dïng tõ, ph¶i dïng ®óng, chÝnh x¸c c¶ h×nh thøc lÉn néi 
dung, tøc lµ c¶ ©m thanh vµ ý nghÜa. Cã nh­ vËy, chñ thÓ giao tiÕp míi ph¶n ¸nh 
ch©n thùc t­ t­ëng, t×nh c¶m cña m×nh vµ ®èi t­îng giao tiÕp míi nhËn biÕt ®óng 
t­ t­ëng, t×nh c¶m ®ã. Dïng tõ ®óng, chÝnh x¸c cßn lµ viÖc dïng tõ phï hîp víi 
hoµn c¶nh, víi ®èi t­îng giao tiÕp, víi t­ t­ëng t×nh c¶m cña m×nh. Tr¸nh t×nh 
tr¹ng dïng tõ kh«ng ®óng ©m, kh«ng hiÓu râ nghÜa, b¾t ch­íc mét c¸ch m¸y 
mãc, kh«ng phï hîp víi ®èi t­îng ®­îc nãi ®Õn, víi hoµn c¶nh. NÕu kh«ng, 
sÏ dÉn ®Õn viÖc hiÓu sai ý ng­êi nãi, hiÖu qu¶ giao tiÕp kÐm.
2. Dïng tõ ph¶i hµm sóc.
 Cã nghÜa lµ khi ta ®Þnh diÔn ®¹t vÒ mét ®iÒu g× ®ã, ta chØ dïng nh÷ng tõ cã 
nghÜa vÒ ®iÒu ®ã mµ th«i, vµ dïng ph¶i tinh gi¶n, chän läc. Tr¸nh viÖc dïng tõ 
thõa, tõ lÆp, nhiÒu tõ dµi dßng, r­êm rµ mµ kh«ng nªu bËt ®iÒu cÇn nãi, hoÆc c¸c 
tõ m©u thuÉn víi nhau. ViÖc dïng tõ thõa, tõ lÆp hoÆc c¸c tõ m©u thuÉn víi nhau 
sÏ g©y sù khã chÞu cho ng­êi ®äc vµ ®iÒu quan träng h¬n lµ nã sÏ dÉn ®Õn sù 
hiÓu vµ ®¸nh gi¸ sai néi dung giao tiÕp, còng cã nghÜa lµ hiÖu qu¶ giao tiÕp thÊp.
3. Dïng tõ ph¶i ®¶m b¶o tÝnh thÈm mü.
 Cã nghÜa lµ dïng tõ ph¶i cã h×nh ¶nh. Tõ cã h×nh ¶nh lµ tõ cã kh¶ n¨ng 
gîi t¶ sinh ®éng vÒ ng­êi, vËt, t¹o ®­îc Ên t­îng nhÊt ®Þnh vµ t¸i hiÖn ®­îc trong 
tÊm trÝ ng­êi cïng giao tiÕp. Nguyªn t¾c nµy ®Æc biÖt quan träng trong v¨n viÕt, 
nã ®¶m b¶o cho viÖc dïng tõ v­ît lªn trªn møc ®¹t yªu cÇu th«ng th­êng ®Ó ®¹t 
®Õn lêi hay. Häc sinh giái ph¶i thËt l­u ý ®Õn nguyªn t¾c nµy.
 Cã nhiÒu biÓu hiÖn cô thÓ cña viÖc dïng tõ cã h×nh ¶nh. Vµ ®Ó lµm râ 
thªm cho nguyªn t¾c nµy, cïng víi nh÷ng biÓu hiÖn cña viÖc “dïng tõ ph¶i cã 
 7/25 4. Dïng tõ ph¶i ®óng phong c¸ch.
 Mçi phong c¸ch ng«n ng÷ (theo mét chuyªn ®Ò riªng giíi thiÖu cho häc 
sinh líp 6) cã mét líp tõ riªng, mang nÐt ®Æc tr­ng cña nã. Khi sö dông kh«ng 
nªn tuú tiÖn dïng.
 VÝ dô nh­ : v¨n miªu t¶ (thuéc phong c¸ch nghÖ thuËt) kh«ng dïng tõ nh­ 
v¨n ph¸t biÓu c¶m nghÜ (thuéc phong c¸ch chÝnh luËn). ThuËt l¹i mét c©u chuyÖn 
cæ kh«ng dïng nh÷ng tõ y nh­ thuËt nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc hiÖn ®¹i. Khi viÕt 
kh«ng dïng nh÷ng tõ hÖt nh­ khi nãi (khÈu ng÷) hoÆc ng­îc l¹i vv.
5. Dïng tõ ph¶i ®¶m b¶o kh¶ n¨ng kÕt hîp tõ mµ ng÷ ph¸p tiÕng ViÖt cho 
phÐp.
 Mçi tõ trong tiÕng ViÖt th­êng kh«ng dïng ®éc lËp khi giao tiÕp, mµ nã 
dïng ®Ó t¹o ra c¸c ®¬n vÞ ng«n ng÷ cã nghÜa lín h¬n, råi c¸c ®¬n vÞ ng«n ng÷ 
nµy míi chuyÓn t¶i th«ng tin trong gi¸o tiÕp. Vµ khi t¹o c©u, ®o¹n, v¨n b¶n 
kh«ng ph¶i c¸c tõ cø l¾p ghÐp mét c¸ch ngÉu nhiªn mµ ®· thµnh c©u ®­îc. 
Chóng cã kh¶ n¨ng kÕt hîp nhÊt ®Þnh cña nã (nh÷ng kiÕn thøc nµy, häc sinh 
®­îc cung cÊp ë phÇn ng÷ ph¸p). V× vËy, khi dïng tõ, ng­êi sö dông ng«n ng÷ 
ph¶i ®¶m b¶o kh¶ n¨ng kÕt hîp cña c¸c tõ mµ ng÷ ph¸p tiÕng ViÖt cho phÐp, 
kh«ng ®­îc tuú tiÖn l¾p ghÐp c¸c tõ víi nhau.
 VD: Ng­êi ViÖt Nam, th«ng th­êng kh«ng nãi : 
 “ rÊt b«ng hoa”
 Kh«ng nãi: “. kh¸ con mÌo”.
 V× trong tiÕng ViÖt, nh÷ng phô tõ chØ møc ®é (rÊt, kh¸ ) th­êng kh«ng 
kÕt hîp víi danh tõ ë vÞ trÝ thµnh tè phô tr­íc trong côm danh tõ (chØ trõ nh÷ng 
tr­êng hîp h·n h÷u, khi mµ danh tõ ®· ®­îc dïng víi tÝnh chÊt cña tÝnh tõ nh­ 
“ rÊt ViÖt Nam”, hay “.kh¸ ®µn «ng”, mµ th­êng nh÷ng phô tõ chØ møc ®é 
nay chØ th­êng lµm thµnh tè phô tr­íc trong côm tÝnh tõ hoÆc côm ®éng tõ tr¹ng 
th¸i mµ th«i.
 Ng­êi sö dông ng«n ng÷ ph¶i ®¶m b¶o sù kÕt hîp c¸c tõ cho thÝch hîp. 
NÕu nãi, viÕt tuú tiÖn, ng­êi cïng giao tiÕp khã cã thÓ hiÓu næi ý m×nh, vµ nh­ 
vËy th× hiÖu qu¶ giao tiÕp còng kh«ng ®¹t ®­îc.
 Trªn ®©y, t«i ®©y tr×nh bµy 5 nguyªn t¾c dïng tõ c¬ b¶n trong tiÕng ViÖt. 
Ng­êi sö dông ng«n ng÷, muèn dïng tõ ®óng vµ hay ph¶i tu©n thñ nh÷ng 
nguyªn t¾c nµy. Vi ph¹m bÊt kú nguyªn t¾c nµo còng dÉn ®Õn viÖc m¾c lçi khi 
dïng tõ.
 9/25 III. Mét sè lçi khi dïng tõ, nguyªn nh©n m¾c lçi vµ c¸ch kh¾c phôc.
 §©y lµ néi dung chÝnh nhÊt, lµ nội dung träng t©m cña ®Ò tµi. Tr­íc khi 
nªu ra tõng lo¹i lçi sai khi dïng tõ, chØ râ nguyªn nh©n m¾c lçi vµ c¸ch kh¾c 
phôc, t«i muèn tr×nh bµy c¸ch thøc chung, t«i ®· ph¸t hiÖn lçi vµ ch÷a lçi vÒ 
dïng tõ nh­ thÕ nµo.
1. Các bước phát hiện lỗi và sửa lỗi
 a. Ph¸t hiÖn lçi: Bao gåm 2 b­íc:
 a.1. B­íc 1: §äc c¶ c©u, ®o¹n  ®Ó n¾m cho ®­îc c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng 
tíi viÖc giao tiÕp (vÝ dô nh­ chñ thÓ giao tiÕp, hoµn c¶nh nãi n¨ng). Tõ ®ã, ta 
t×m ®­îc tõ mµ ta nghi ngê nhÊt r»ng nã lµ lçi. Sau ®ã ta t×m hiÓu nghÜa vµ c¸ch 
sö dông cña tõ ®ã. Tõ ®Êy, ta ®èi chiÕu víi tr­êng hîp cô thÓ mµ ta ®ang xem 
xÐt. NÕu tõ ta ®ang dïng kh«ng tho¶ m·n víi c¸c ®iÒu kiÖn trªn (nghÜa, c¸ch sö 
dông) th× nh­ vËy tõ ®· dïng lµ sai.
 a.2. B­íc 2: Quy lo¹i lçi: sau khi ®· ph¸t hiÖn ®­îc ra tõ sai, ta qui lo¹i lçi 
mµ tõ ®ã ph¹m ph¶i. ViÖc qui lo¹i lçi dùa chñ yÕu vµo c¸c nguyªn t¾c dïng tõ 
(nh­ viÖc qui lo¹i cña t«i ë môc 2, d­íi ®©y). ViÖc qui lo¹i lçi lµ cÇn thiÕt. V× cã 
quy ®­îc lo¹i lçi míi t×m ra ®­îc c¸ch kh¾c phôc.
 b. Kh¾c phôc, söa ch÷a lçi: 
 b.1. ViÖc tr­íc tiªn, ta h·y x¸c ®Þnh l¹i nhiÖm vô cña tõ cÇn söa ch÷a c¶ vÒ 
néi dung vµ h×nh thøc. Kh«ng nªn bá mÆt nµo, bëi v× c¶ hai mÆt míi t¹o nªn tõ, 
vµ viÖc ta lùa chän tõ thay thÕ còng ph¶i ®¶m b¶o hai mÆt nµy.
 b.2. C¨n cø vµo lçi m¾c ph¶i cña tõ mµ söa ch÷a. VÝ dô nÕu tõ thõa, tõ lÆp 
th× ta bá ®i. NÕu tõ kh«ng phï hîp th× ta chän tõ phï hîp h¬n ®Ó thay thÕ. CÇn 
nhí r»ng sù lùa chän nµy gièng nh­ viÖc lùa chän nãi ë phÇn II cña néi dung ®Ò 
tµi, chØ kh¸c ë chç : Trªn lµ lùa chän tõ tr­íc khi dïng, cßn ë ®©y lµ lùa chän l¹i 
tõ sau khi ®· dïng tõ sai mµ th«i.
 b.3. Sau ®ã ta kiÓm tra l¹i tõ míi thay thÕ xem ®· tho¶ m·n c¸c yªu cÇu 
cña c©u, ®o¹n v¨n hay ch­a. ViÖc kiÓm tra nµy ta tiÕn hµnh b»ng c¸ch ®äc l¹i c¶ 
c©u v¨n, ®o¹n v¨n råi ph©n tÝch, ®¸nh gi¸.
 Trong thùc tÕ giao tiÕp, khi ta sö dông ®· thµnh kÜ x¶o ng«n ng÷, th× c¸c 
b­íc nãi trªn ®­îc tiÕn hµnh rÊt nhanh. Víi c¸ch thøc chung cho viÖc ph¸t hiÖn 
lçi vµ ch÷a lçi mµ t«i võa tr×nh bµy, häc sinh cã thÓ tù ph¸t hiÖn vµ ch÷a c¸c lçi 
cho m×nh trong viÖc sö dông tõ ë c¸c bµi ®· viÕt. Vµ còng theo c¸ch thøc chung 
nµy, t«i tiÕn hµnh ch÷a lçi vÒ dïng tõ trong bµi viÕt cña häc sinh.
 11/25