Sáng kiến kinh nghiệm Dạy học dự án đối với những văn bản nhật dụng trong chương trình THCS

 Tên chuyên đề: "DẠY HỌC DỰ ÁN ĐỐI VỚI NHỮNG VĂN BẢN NHẬT 
DỤNG TRONG CHƯƠNG TRÌNH THCS" 
I. ĐẶT VẤN ĐỀ:
 *Tầm quan trọng của vấn đề: Trong dạy học Ngữ văn đòi hỏi nhiều kết 
quả cần phải đạt được như: đảm bảo lượng kiến thức, tính hệ thống, rõ trọng tâm, 
mang tính giáo dục, có tính thực tiễn... Và một yếu tố rất quan trọng nữa mà không 
phải môn học nào cũng đòi hỏi, đó là tạo được hứng thú nơi người học. Đặc biệt, 
đối với các văn bản nhật dụng trong chương trình ngữ văn THCS mang tính đặc 
thù, nói đến văn bản nhật dụng trước hết là nói đến tính chất nội dung văn bản. Đó 
là những bài viết có nội dung gần gũi, bức thiết đối với cuộc sống trước mắt của 
con người và cộng đồng trong xã hội hiện đại như: thiên nhiên, môi trường, năng 
lượng, dân số, quyền trẻ em, ma túy,...mục tiêu cuối cùng cần đạt được là người 
học phải thấy được tính chất đó của từng văn bản để từ đó có ý thức cũng như đề ra 
cách thức hành động cụ thể mang tính tích cực sau khi học xong một bài, Vì thế, 
tạo hứng thú, để học sinh tự nói lên suy nghĩ, hành động, thể hiện sự hiểu biết, thực 
hiện công tác tuyên truyền,...đối với các vấn đề nêu ra ở mỗi văn bản nhật dụng là 
vấn đề hết sức quan trọng đối với giáo viên đang dạy học những văn bản này.
 *Thực trạng liên quan: Nói như trên có vẻ như là yêu cầu khá cao so với yêu 
cầu của một học sinh THCS nhưng không phải là không làm được. Thực tế, học 
sinh đã thể hiện khả năng từ những bài viết, bài tập, bài nghiên cứu... của mình. 
Nhưng nhìn chung các em thực hiện các yêu cầu của các tiêt học này chỉ mang tính 
bắt buộc là chủ yếu chứ chưa thật sự tự nguyện vì hứng thú, chưa đi sâu vào một 
vấn đề cụ thể. Thường thì các em chỉ lắng nghe, ít thể hiện khả năng bản thân, nhất 
là trong các tiết có tính thực tế cuộc sống rõ ràng như những văn bản nhật dụng. 
Lượng kiến thức ở những văn bản này vừa rộng vừa sâu, nội dung có tính thực tế 
cao đòi hỏi phải sưu tầm, nghiên cứu từ nhiều nguồn: cuộc sống xung quanh em, tư 
liệu khoa học, hình ảnh minh họa, đề tài nghiên cứu có liên quan, huy động kiến 
thức nhiều môn học ... Trong khi đó, học sinh ở lứa tuổi này đa số ham học hỏi, 
tim tòi nghiên cứu những điều mới mẽ nhưng lại thiếu kiên nhẫn, tầm nhìn có hạn, 
khả năng khái quát vấn đề không cao, kỹ năng trình bày còn ít lưu loát... Điều đó 
cũng gây khó khăn cho các em trong nghiên cứu, trình bày một vấn đề cụ thể. 
 * Lý do chọn đề tài: Để làm được điều này không phải là đơn giản nhưng 
không phải nằm ngoài tầm tay, lại có tác dụng rất lớn trong việc dạy học môn Ngữ 
văn, nhất là dạy học các văn bản nhật dụng trong chương trình Ngữ văn THCS, 
nên chúng tôi luôn cố gắng tìm tòi các phương pháp giúp học sinh tránh được sự 
nhàm chán, kích thích sự sáng tạo, tư duy, rèn luyện tính tự tin, kỹ năng trình bày 
vấn đề một cách khoa học, kỹ năng làm việc theo nhóm, kỹ năng giao tiếp... Và 
chúng tôi thấy rằng dạy học dự án đối với các văn bản nhật dụng trong chương 
trình Ngữ văn THCS là hết sức cần thiết và đem lại hiệu quả cao trong dạy học 
cũng như trong giáo dục nên chúng tôi đã tập trung đầu tư, nghiên cứu phương 
pháp này. - Khi thực hiện nhiệm vụ được giao, người học tự quyết định cách tiếp cận vấn đề 
và các hoạt động cần phải tiến hành để giải quyết vấn đề.
- Trong dạy học dự án người học cần hoàn thành dự án với những sản phẩm cụ thể 
có ý nghĩa và giá trị nhất định đối với bản thân và xã hội.
* Người dạy:
- Trong suốt quá trình dạy học, vai trò của giáo viên là định hướng, tổ chức, tư vấn, 
giám sát, giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho người học thực hiện dự án và thông 
qua đó phát triển các năng lực của bản thân.
- Giáo viên tạo điều kiện cho người học lựa chọn và thể hiện vai trò phù hợp với 
nội dung chủ đề học; hỗ trợ người học hoàn thành vai trò đó.
- Tạo môi trường học tập, chỉ dẫn, gợi lên những nghi vấn và thúc đẩy sự hiểu biết 
sâu hơn của người học.
- Hướng dẫn người học tập trung vào tìm hiểu, giải quyết vấn đề và thực hiện 
những nhiệm vụ cụ thể của dự án.
- Cho phép và khuyến khích người học tự kiến tạo nên kiến thức của họ.
* Nội dung dạy học
Nội dung dạy học được người học tiếp thu trong quá trình thực hiện dự án. Nội 
dung dạy học cần theo sát chương trình học và có phạm vi kiến thức liên môn. Khi 
thiết kế dự án, cần phải chọn những nội dung dạy học có mối liên hệ với cuộc sống 
ở môi trường ngoài lớp học, hướng tới những vấn đề của thế giới thật.
* Phương pháp dạy học
- Trong dạy học dự án người tổ chức có thể phối hợp nhiều PPDH khác nhau: 
thuyết trình, đàm thoại, nghiên cứu, nêu vấn đề, làm việc theo nhóm 
- Học tập trong dự án là học tập trong hành động. Vì vậy, người học không tiếp thu 
thông tin một cách bị động mà là người tích cực giành lấy kiến thức. Như vậy, mỗi 
bài học đều thật sự hấp dẫn đối với người học vì đó là những vấn đề có thật trong 
đời sống.
*. Phương tiện dạy học
Phương tiện dạy học trong dạy học dự án là sách giáo khoa, tài liệu tham khảo, 
máy tính, internet, các phương tiện trình chiếu Người học cần được tạo điều kiện 
sử dụng công nghệ thông tin khi sản xuất một ấn phẩm, khi trình bày vấn đề...
* Môi trường và thời gian thực hiện dự án
Dự án có thể chỉ giới hạn trong phạm vi lớp học và có độ dài khoảng 1-2 tiết, hoặc 
có thể vượt ra ngoài phạm vi lớp học và kéo dài trong suốt năm học.
d. Yêu cầu của dạy học dự án:
* Người học là trung tâm của dạy học dự án
- Dạy học dự án chú ý đến nhu cầu, hứng thú của người học: người học được trực 
tiếp tham gia chọn đề tài, nội dung học tập phù hợp với khả năng và hứng thú của 
cá nhân. Dạy học dự án là một phương pháp dạy học quan trọng để thực hiện quan 
điểm dạy học lấy học sinh làm trung tâm.
- Người học tham gia tích cực và tự lực vào các giai đoạn của quá trình dạy học, từ 
việc xác định mục đích, lập kế hoạch đến việc thực hiện dự án, kiểm tra, điều 
chỉnh, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện. Giáo viên chủ yếu đóng vai trò tư 
vấn, hướng dẫn, giúp đỡ, khuyến khích tính tích cực, tự lực, tính trách nhiệm, sự 
sáng tạo của người học. dự án sao cho sản phẩm của dự án là kết quả của quá trình thực hiện một công việc 
thực tế chứ không chỉ là trình bày lại các thông tin thu thập được.
- Giáo viên cùng với người học đánh giá sản phẩm dựa trên tính thực tế, tính hữu 
ích của sản phẩm và sự kết hợp làm việc giữa các thành viên trong nhóm.
- Những sản phẩm đem lại nhiều ích lợi đối với xã hội thường được đánh giá cao. 
Chúng có thể được công bố, giới thiệu rộng rãi và đưa vào sử dụng trong thực tế.
* Nội dung cần có của một dự án bằng văn bản:
TÊN DỰ ÁN
I. Tổng quan
- Mục tiêu của dự án
- Người thực hiện
- Các chuyên gia, cố vấn, tổ chức phối hợp thực hiện
- Phạm vi nghiên cứu dự án
- Thời gian
II. Nội dung dự án
1. Lí do hình thành dự án
2. Nhiệm vụ của dự án
3. Điều kiện thực hiện dự án: Các thiết bị và cơ sở vật chất
4. Tổ chức thực hiện
- Chia nhóm
- Thực hiện các công việc được giao
- Thu thập số liệu, báo cáo kết quả
- Đánh giá sản phẩm
- Kế hoạch thực hiện theo thời gian
5. Sản phẩm của dự án
- Danh mục các sản phẩm dự kiến
- Tiêu chí đánh giá sản phẩm
* Nội dung cần trình bày về kết quả thực hiện dự án của học sinh trên lớp:
- Tên dự án
- Mục tiêu của dự án
- Phạm vi nghiên cứu dự án
- Lí do hình thành dự án
- Nhiệm vụ của dự án
- Báo cáo kết quả 
- Đánh giá sản phẩm
- Danh mục các sản phẩm dự kiến
e. Các bước trong dạy học dự án
Để dạy học theo dự án, cần thực hiện các bước sau đây:
Bước 1: Xác định và chọn đề tài: Bước 4: Thực hiện dự án
- Các nhóm phân công nhiệm vụ cho mỗi thành viên.
- Các thành viên trong nhóm thực hiện kế hoạch đã đề ra. Khi thực hiện dự án, các 
hoạt động trí tuệ và hoạt động thực hành, thực tiễn xen kẽ và tác động qua lại với 
nhau; kết quả là tạo ra sản phẩm của dự án.
- Học sinh thu thập dữ liệu từ nhiều nguồn khác nhau rồi tổng hợp, phân tích và 
tích lũy kiến thức thu được qua quá trình làm việc. Như vậy, các kiến thức mà 
người học tích lũy được thử nghiệm qua thực tiễn.
Bước 5: Thu thập kết quả
- Kết quả thực hiện dự án, ở đây là học sinh cấp THCS, có thể có các sản phẩm 
như: được viết dưới dạng dạng văn bản, báo cáo và có thể được trình bày trên 
Power Point,...
- Tất cả học sinh cần được tạo điều kiện để trình bày kết quả cùng với kiến thức 
mới mà họ đã tích lũy thông qua dự án (theo nhóm hoặc cá nhân).
- Sản phẩm của dự án có thể được trình bày giữa các nhóm người học, giới thiệu 
trước lớp, trong trường....
g. Đánh giá dự án, rút kinh nghiệm
- Nhóm học sinh tự đánh giá kết quả quá trình nghiên cứu và trình bày dự án của 
mình.
- Các học sinh khác đánh giá, góp ý, bổ sung, thể hiện những thắc mắc (nếu có) về 
dự án của nhóm bạn.
- Nhóm trình bày dự án giải đáp những thắc mắc (nếu có)
- Giáo viên đánh giá quá trình thực hiện và kết quả dự án dựa trên những sản phẩm 
thu được của học sinh, tính khúc chiết và hợp lý trong cách thức trình bày của các 
em.
- Giáo viên hướng dẫn người học rút ra nội dung chính của bài học và những kinh 
nghiệm cho việc thực hiện các dự án tiếp theo.
* Các tiêu chí đánh giá
Để đánh giá một dự án, có thể dựa vào 10 tiêu chí trong bảng dưới đây. 
 Tiêu chí
STT
1 Những kiến thức, kĩ năng thu được sau dự án
2 Lượng kiến thức gắn với môn học trong dự án
3 Tạo điều kiện cho mọi thành viên tham gia
4 Chỉ rõ những công việc người học cần làm
5 Tính hấp dẫn với người học của dự án
6 Phù hợp với điều kiện thực tế
7 Phù hợp với năng lực của người học
8 Áp dụng công nghệ thông tin
9 Sản phẩm có tính khoa học
10 Sản phẩm có tính thực tiễn, thiết thực
* Một dự án tốt
1. Nhiệm vụ của dự án phù hợp với khả năng thực hiện của người học.
2. Dự án tập trung vào những nội dung học tập quan trọng, cốt lõi của chương + Giáo viên
+ Trên lớp học
- Tính thực tiễn trong khi thực hiện dự án (đối với các văn bản nhật dụng)
- Sự hứng thú của học sinh
- Khả năng hướng dẫn, định hướng, tổ chức của giáo viên
b. Cách thức thực hiện:
- Có thể sử dụng dạy học dự án cả văn bản: Toàn bộ nội dung văn bản và thời gian 
dành cho bài học này đều tiến hành bằng các dự án của học sinh
- Có thể chỉ tiến hành dự án một phần nội dung của bài học và cũng chỉ chiếm một 
phần thời gian của bài học
* Các bước tiến hành cụ thể:
I. Xác định mục tiêu bài học: 
- Theo chuẩn kiến thức kỹ năng
- Thêm mục tiêu rèn luyện kỹ năng sống
- Thêm mục tiêu vận dụng kiến thức liên môn
- Chú ý đến tính linh hoạt trong đánh giá kết quả học tập của học sinh
II. Chuẩn bị:
1. Giáo viên
a. Thời gian chuẩn bị: Trước khi tiến hành dạy ít nhất 2 tuần
b. Nội dung nghiên cứu:
- Nội dung bài học
- Các dự án có thể thực hiện để gợi ý cho học sinh
- Chia nhóm (sao cho có tính công bằng, tính hiệu quả)
- Các tài liệu có thể gợi ý học sinh nghiên cứu
- Các địa chỉ trên mạng thông tin để gợi ý học sinh thực hiện dự án hiệu quả
c. Nội dung định hướng cho học sinh thực hiện dự án:
- Tên nhóm, tên dự án
- Bài học trong SGK
- Mục tiêu chính của bài học
- Mục tiêu của dự án
- Các nội dung có trong một dự án
- Phương pháp thực hiện các dự án
- Các địa chỉ cần nghiên cứu
- Các GVBM có thể tham khảo ý kiến
d. Cách thức theo dõi, hướng dẫn, gợi ý giúp học sinh hoàn thành dự án:
- Gặp và hướng dẫn trực tiếp
- Trao đổi qua điện thoại, email
2. Học sinh:
- Tổ chức thành nhóm học sinh
- Cử nhóm trưởng, nhóm phó
- Phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng thành viên
- Đề ra cách thức tiến hành dự án
- Tiến hành các bước thực hiện dự án
- Báo cáo thường xuyên với GVBM về tiến trình thực hiện dự án
- Tham khảo ý kiến các GVBM khác để hoàn thành dự án một cách hiệu quả nhất thần tích cực trong học tập..
 - Đánh giá tính thực tiễn, giá trị của từng dự án.
 - Khẳng định lại nội dung cơ bản của bài học (theo nội dung trong sách giáo 
 khoa).
 *Dặn dò: Chuẩn bị bài học sau, tự rút kinh nghiệm về việc thực hiện dự án lần 
 này để lần sau đạt hiệu quả.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU: 
1. Dạy học dự án làm cho nội dung học tập trở nên có ý nghĩa hơn
- Trong dạy học dự án, nội dung học tập trở nên có ý nghĩa hơn bởi vì nó được tích 
hợp với các vấn đề của đời sống thực, từ đó kích thích hứng thú học tập của người 
học.
- Dạy học dự án gắn lý thuyết với thực hành, tư duy và hành động, nhà trường và 
xã hội, giúp việc học tập trong nhà trường giống hơn với việc học tập trong thế 
giới thật.
- Người học có cơ hội thực hành và phát triển khả năng của mình để hoạt động 
trong một môi trường phức tạp giống như sau này họ sẽ gặp phải trong cuộc sống.
2. Dạy học dự án góp phần đổi mới phương pháp dạy học, thay đổi phương thức 
đào tạo
- Học tập dự án chuyển giảng dạy từ "giáo viên nói" thành "học sinh làm". Người 
học trở thành người giải quyết vấn đề, ra quyết định chứ không phải là người nghe 
thụ động. Họ hợp tác theo nhóm, tổ chức hoạt động, tiến hành nghiên cứu, giải 
quyết vấn đề, tổng hợp thông tin, tổ chức thời gian và phản ánh về việc học của 
mình.
- Dạy học dự án tạo điều kiện cho nhiều phong cách học tập khác nhau, sử dụng 
thông tin của những môn học khác nhau. Nó giúp người học với cùng một nội 
dung nhưng có thể thực hiện theo những cách khác nhau.
- Dạy học dự án yêu cầu học sinh sự tư duy tích cực để giải quyết vần đề, kích 
thích động cơ, hứng thú học tập.
- Dạy học dự án khuyến khích việc sử dụng các kỹ năng tư duy bậc cao, giúp cho 
người học hiểu biết sâu sắc hơn nội dung học tập.
- Dạy học dự án là hình thức quan trọng để thực hiện phương thức đào tạo con 
người phát triển toàn diện, học đi đôi với hành, kết hợp giữa học tập và nghiên cứu 
khoa học.
3. Dạy học dự án tạo ra môi trường thuận lợi cho người học rèn luyện và phát 
triển
- Dạy học dự án giúp người học học được nhiều hơn vì trong hầu hết các dự án, 
học viên phải làm những bài tập liên quan đến nhiều lĩnh vực.
- Học sinh nào cũng có cơ hội để hoạt động vì nhiệm vụ học tập đến được với tất 
cả mọi người. Học sinh có cơ hội để thử các năng lực khác nhau của bản thân khi 
tham gia vào một dự án.