Sáng kiến Kinh nghiệm dạy bài "Phương hướng trên bản đồ. Kinh độ, vĩ độ và tọa độ địa lí" (Địa lí Lớp 6)

 SKKN-Năm học 2014 - 2015
 PHÒNG GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO KRÔNG ANA
 TRƯỜNG THCS LÊ VĂN TÁM
 
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
 Đề tài :
KINH NGHIỆM DẠY BÀI “PHƯƠNG HƯỚNG TRÊN
 BẢN ĐỒ. KINH ĐỘ, VĨ ĐỘ VÀ TỌA ĐỘ ĐỊA LÍ”
 ( ĐỊA LÍ LỚP 6)
 Họ và tên người thực hiện: Nguyễn Thị Nga
 Đơn vị công tác: Trường THCS Lê Văn Tám
 Trình độ: CĐSP Địa lí
 Chức vụ: Giáo viên
 Bình Hòa, ngày 15 tháng 02 năm 2015
 GV: Nguyễn Thị Nga – THCS Lê Văn Tám Trang 1
 SKKN-Năm học 2014 - 2015
 Tôi viết kinh nghiệm này nhằm giải quyết những khó khăn trong việc lựa chọn 
phương pháp giảng dạy phù hợp trong việc truyền thụ kiến thức bài “ Phương hướng 
trên bản đồ. Kinh độ, vĩ độ và tọa độ địa lí” (Địa lí lớp 6).
 3. Đối tượng nghiên cứu.
 - Các phương pháp dạy học bộ môn Địa lí THCS.
 4. Phạm vi nghiên cứu.
 - Bài giảng bộ môn Địa lí lớp 6, áp dụng cho học sinh khối 6 trường THCS Lê 
Văn Tám, huyện Krông Ana. 
 5. Phương pháp nghiên cứu.
 - Phương pháp lí luận: Nghiên cứu tài liệu.
 - Phương pháp phỏng vấn: Trao đổi với đồng nghiệp.
 - Phương pháp thực tế: Trải nghiệm thực tế, thống kê.
 II. Phần nội dung.
 1. Cơ sở lí luận:
 - Dựa vào yêu cầu, nhiệm vụ của bộ môn.
 - Dựa vào yêu cầu của đổi mới phương pháp bộ môn.
 - Muốn có một tiết dạy hay, thành công thì yêu cầu đầu tiên là phải có phương 
pháp giảng dạy phù hợp với đơn vị kiến thức đó, với đối tượng học sinh của lớp đó. 
Do đó đối với đề tài này tôi đã sử dụng phương pháp trực quan, đàm thoại gợi mở 
kết hợp thảo luận nhóm, suy nghĩ – cặp đôi – chia sẻ, liên hệ thực tế nhằm phát huy 
trí tưởng tượng và tư duy logic của các em để giảng dạy thành công.
 2. Thực trạng:
 a. Thuận lợi – khó khăn:
 * Thuận lợi:
 - Nhà trường có đủ phòng học cho các lớp, số lượng học sinh mỗi lớp đúng 
tiêu chuẩn, không phải học dồn, học ghép.
 - Đa số học sinh ngoan, yêu thích môn Địa lí, có ý thức học tập tốt.
 - Nhà trường mua sắm tương đối đầy đủ sách giáo khoa, tư liệu, ĐDDH phục 
vụ cho giảng dạy môn Địa lí.
 * Khó khăn:
 - Một số học sinh ý thức học tập chưa cao, chưa tích cực, chưa nhiệt tình, còn 
lơ là, tư duy logic còn hạn chế. 
 - Một số cha mẹ học sinh chưa quan tâm đến việc học tập của con em mình, 
chưa mua đủ dụng cụ, sách vở liên quan đến bộ môn cho con học tập.
 b. Thành công – hạn chế:
 * Thành công:
 - GV nghiên cứu, nắm vững, vận dụng, kết hợp tốt các phương pháp dạy học 
tích cực. 
 - Học sinh tích cực, hứng thú học tập, không thụ động khi tìm hiểu kiến thức.
 GV: Nguyễn Thị Nga – THCS Lê Văn Tám Trang 3
 SKKN-Năm học 2014 - 2015
 - Học sinh biết và nhớ được các quy định về phương hướng trên bản đồ. 
 - Hiểu thế nào là kinh độ, vĩ độ và tọa độ địa lí của một địa điểm.
 2. Kĩ năng:
 - Biết cách tìm phương hướng, kinh độ, vĩ độ, tọa độ địa lí của một điểm trên 
bản đồ và trên quả Địa Cầu.
 3. Thái độ:
 - Học sinh có tính tích cực, tự giác học bài.
 - Yêu thích khám phá thiên nhiên.
 III. Phương tiện dạy học:
 - Bản đồ địa lí tự nhiên Việt Nam.
 - Bản đồ Đông Nam Á
 - Quả Địa Cầu.
 IV. Các hoạt động trên lớp:
 1. Kiểm tra bài cũ: 
 - Tỉ lệ bản đồ là gì? Ý nghĩa của tỉ lệ bản đồ? (Là tỉ số giữa khoảng cách trên 
bản đồ so với khoảng cách tương ứng ngoài thực địa. Tỉ lệ bản đồ cho biết bản đồ 
được thu nhỏ bao nhiêu so với thực địa).
 - Trên bản đồ tỉ lệ 1: 200 000, một đoạn đường đo được là 5 cm. Trên thực tế, 
đoạn đường đó dài bao nhiêu km? ( 10 km). 
 2. Bài giảng:
 Khi nghe bản tin dự báo thời tiết trên truyền hình: có một cơn bão đang hình 
thành trên biển Đông, để làm tốt công tác phòng chống bão và theo dõi diễn biến 
cơn bão chuẩn xác cần phải xác định được vị trí và đường di chuyển của bão. Hoặc 
một tàu của ngư dân đi đánh cá bị nạn đang phát tín hiệu cấp cứu, cần phải xác định 
vị trí chính xác của con tàu đó để làm công tác cứu hộ. Để làm được nhũng công 
việc trên, ta phải nắm vững phương pháp xác định phương hướng và tọa độ địa lí các 
địa điểm trên bản đồ. 
 Hoạt động của thầy và trò Nội dung chính
HĐ 1: Tìm hiểu Phương hướng trên bản đồ. 1. Phương hướng trên bản 
* HS làm việc cá nhân/ phương pháp trực quan và đồ.
thảo luận theo nhóm nhỏ.
- Trái Đất là một quả cầu tròn, làm thế nào xác định 
được phương hướng trên mặt quả Địa Cầu?
(Lấy hướng tự quay của Trái Đất để chọn Đông, Tây 
; hướng vuông góc với hướng chuyển động của Trái 
Đất là hướng Bắc, Nam. Đã có bốn hướng cơ bản 
Đông, Tây, Nam, Bắc rồi định ra các hướng khác).
 GV: Nguyễn Thị Nga – THCS Lê Văn Tám Trang 5
 SKKN-Năm học 2014 - 2015
 hướng Nam.
 + Vĩ tuyến: Bên phải chỉ 
 hướng Đông, bên trái chỉ 
 hướng Tây.
- Trên thực tế, có những bản đồ không thể hiện kinh 
tuyến, vĩ tuyến, làm thế nào để xác định được 
phương hướng? - Có những bản đồ, lược đồ 
 không thể hiện các đường 
 kinh tuyến vĩ tuyến thì dựa 
 vào mũi tên chỉ hướng Bắc 
 rồi tìm các hướng còn lại.
- Xác định các hướng còn lại ở hình sau:
 B B
- Các hướng của hình trên như sau:
 B Đ T B
 T N N Đ
- HS thực hành tìm phương hướng đi từ điểm O đến 
các điểm A,B,C,D ở hình 13 SGK. 
 GV: Nguyễn Thị Nga – THCS Lê Văn Tám Trang 7
 SKKN-Năm học 2014 - 2015
song song với kinh tuyến và vĩ tuyến gốc. Kéo dài hai 
đườg đó tới khung bản đồ. Đọc trị số của các kinh 
tuyến, vĩ tuyến đi qua điểm đó, xem chúng cách kinh 
tuyến gốc và vĩ tuyến gốc bao nhiêu độ. Trị số của 
các khoảng cách đến kinh tuyến gốc và vĩ tuyến gốc 
là trị số tọa độ của địa điểm đó).
- Vậy kinh độ, vĩ độ của địa điểm là gì? Tọa độ địa lí 
của một điểm là gì? - Kinh độ và vĩ độ của một 
 địa điểm là số độ chỉ 
 khoảng cách từ kinh tuyến 
 và vĩ tuyến đi qua điểm đó 
 đến kinh tuyến gốc và vĩ 
 tuyến gốc.
 - Tọa độ địa lí của một điểm 
 chính là kinh độ và vĩ độ 
 của địa điểm đó trên bản đồ.
 b. Cách viết tọa độ địa lí của 
 một điểm.
 - Viết kinh độ ở trên, vĩ độ 
 ở dưới.
 - Ví dụ: 
 0
 B 110 D
 100 B
- Một HS viết tọa độ địa lí của điểm A, B như sau:
 100 N
 0 A
A {15 T , 200 T
Em nhận xét đúng, sai, tại sao? ( Bạn viết như vậy là 
sai, vì: Điểm A không có vĩ độ, điểm B có vĩ độ viết 
trên, kinh độ viết dưới).
HĐ 3: Bài tập. 3. Bài tập:
* HS làm việc theo nhóm.
- Nhóm 1, 4: Bài tập a SGK: Giả sử chúng ta muốn 
tới thăm thủ đô một số nước trong khu vực Đông 
Nam Á bằng máy bay. Dựa vào bản đồ hình 12, hãy 
cho biết hướng bay từ 
 + Hà Nội đến Viêng chăn
 + Hà Nội đến Gia-cac-ta
 GV: Nguyễn Thị Nga – THCS Lê Văn Tám Trang 9
 SKKN-Năm học 2014 - 2015
 1250 D
 H
 0
 0
 3. Thực hành/luyện tập:
 - Căn cứ vào đâu người ta xác định phương hướng trên bản đồ? ( Dựa vào 
các đường kinh tuyến, vĩ tuyến đối với những bản đồ có vẽ hệ thống kinh, vĩ tuyến ; 
đối với những bản đồ không vẽ hệ thống kinh, vĩ tuyến thì dựa vào mũi tên chỉ hướng 
Bắc rồi tìm ra các hướng còn lại).
 - Cách viết tọa độ địa lí của một địa điểm? cho ví dụ. ( Viết kinh độ ở trên, vĩ 
độ ở dưới)
 - Xác định phương hướng trên bản đồ cực Bắc, cực Nam:
 (Ở bản đồ vùng cực Bắc (hình 1): chính giũa là hướng Bắc, xung quanh là 
hướng Nam. Ở bản đồ vùng cực Nam( hình 2): chính giữa là hướng Nam, xung 
quanh là hướng Bắc).
 - Làm bài tập sau: (Dùng cho HS khá giỏi) Nếu một chiếc máy bay xuất phát 
từ thủ đô Hà Nội, bay thẳng theo hướng Bắc 1000 km, rồi rẽ sang hướng Đông 1000 
km, sau đó đi về hướng Nam cũng 1000 km, cuối cùng cũng lại bay về theo hướng 
Tây 1000 km. Hỏi máy bay đó có về đúng nơi xuất phát là thủ đô Hà nội không?
 ( Muốn xác định hướng Bắc, Nam của một địa điểm phải dựa vào hướng 
các kinh tuyến, còn muốn xác định hướng Đông, Tây lại phải dựa vào hướng các vĩ 
tuyến. Do các kinh tuyến trên Trái Đất đều chụm đầu ở cực, cho nên mạng lưới kinh, 
vĩ tuyến không phải là một mạng lưới ô vuông, mà là một mạng lưới các hình thang 
cân, đáy nhỏ hướng về phía cực. Độ dài của cung 1 0 trên các vĩ tuyến ngắn dần từ 
 GV: Nguyễn Thị Nga – THCS Lê Văn Tám Trang 11
 SKKN-Năm học 2014 - 2015
TC 112 72 64,3 67 59,8 28 25,0
 Năm học 2014- 2015
 Biết xác định Biết xác định kinh Biết xác định được vị trí 
 Tổng phương hướng độ, vĩ độ, tọa độ các địa điểm trên bản đồ 
Lớp số trên bản đồ địa lí một địa điểm khi biết tọa độ địa lí
 HS trên bản đồ
 SL % SL % SL %
6A1 42 42 100,0 40 95,2 39 92,9
6A2 41 35 85,4 30 73,2 30 73,2
6A3 43 38 88,4 31 72,1 31 72,1
TC 126 115 91,3 101 80,2 91 72,2
 Đối chiếu với kết quả của năm học 2013 – 2014, năm học 2014 – 2015, số học 
sinh biết xác định phương hướng trên bản đồ tăng 12,7%; số học sinh biết xác định 
kinh độ, vĩ độ, tọa độ địa lí một địa điểm trên bản đồ tăng 33,5%, số học sinh biết 
xác định được vị trí các địa điểm trên bản đồ khi biết tọa độ địa lí tăng 45,8%. Kết 
quả đó cho thấy việc dạy bài “Phương hướng trên bản đồ. Kinh độ, vĩ độ và tọa độ 
địa lí” theo phương pháp nêu trên đạt hiệu quả cao hơn nhiều so với các phương 
pháp cũ. Đa số học sinh hiểu bài, biết xác định được phưong hướng trên bản đồ, kinh 
độ, vĩ độ và tọa độ địa lí của các địa điểm, biết vận dụng kiến thức đã học vào thực 
tế và hứng thú học tập hơn. 
 4. Kết quả thu được qua khảo nghiệm, giá trị khoa học của đề tài nghiên cứu.
 Như vậy, so với năm học trước, năm học 2014 – 2015 tôi áp dụng kinh nghiệm 
trên đã thu được kết qủa khả quan hơn. Số lượng học sinh biết được kiến thức, hiểu 
được kiến thức và biết vận dụng kiến thức về phương hướng trên bản đồ, kinh độ, vĩ 
độ và tọa độ địa lí nhiều hơn.
 - Qua khảo nghiệm tôi nhận thấy cần phải áp dụng phương pháp này để giảng 
dạy các đơn vị kiến thức khác trong môn Địa lí để có kết qủa cao hơn.
 - Giá trị khoa học: Với kinh nghiệm giảng dạy trên đây tôi đã vận dụng vào 
giảng dạy ở tất cả các lớp 6 ở trường THCS Lê Văn Tám đạt kết qủa cao hơn năm 
trước. Tôi viết ra đây để đồng nghiệp cùng tham khảo, góp ý bổ sung cho hoàn thiện 
hơn để có thể áp dụng vào giảng dạy tại đơn vị.
 III. Phần kết luận, kiến nghị:
 1. Kết luận:
 - Đối với bài dạy “Phương hướng trên bản đồ. Kinh độ, vĩ độ và tọa độ địa lí” 
tôi đã vận dụng phối hợp các phương pháp cụ thể như trực quan, đàm thoại gợi mở, 
thảo luận nhóm đã cho kết quả cao hơn năm trước (khi tôi chưa vận dụng phương 
 GV: Nguyễn Thị Nga – THCS Lê Văn Tám Trang 13