Báo cáo Giải pháp Tổ chức giời học ngoại khóa văn học cho học sinh THCS

 A. §Æt vÊn ®Ò
1. LÝ do chän ®Ò tµi
 Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, vÊn ®Ò ®æi míi d¹y häc m«n Ng÷ v¨n lu«n ®­îc c¸c nhµ 
khoa häc vµ gi¸o dôc quan t©m, nghiªn cøu. NhiÒu ph­¬ng ph¸p, biÖn ph¸p míi liªn 
tôc ®­îc ®­a ra, dï cã kh¸c nhau nh­ng ®Òu thèng nhÊt kh¼ng ®Þnh vai trß cña ng­êi 
häc kh«ng ph¶i lµ nh÷ng “ b×nh chøa thô ®éng” mµ lµ nh÷ng chñ thÓ nhËn thøc tÝch 
cùc trong qu¸ tr×nh häc tËp. Nh­ vËy, d¹y v¨n lµ d¹y c¸ch t­ duy, d¹y c¸ch ®i t×m vµ tù 
chiÕm lÜnh kiÕn thøc. 
 Bé m«n Ng÷ v¨n trong nhµ tr­êng THCS lµ mét trong nh÷ng bé m«n cã sè tiÕt d¹y 
nhiÒu, dung l­îng kiÕn thøc dµi vµ cã ®é kh¸i qu¸t lín. ChÝnh v× vËy viÖc d¹y v¨n còng 
gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò khiÕn nhiÒu gi¸o viªn d¹y v¨n tr¨n 
trë, bèi rèi, thËm chÝ bÊt lùc bu«ng xu«i ®ã lµ t×nh tr¹ng häc trß ch¸n häc v¨n, ch¸n 
v¨n ch­¬ng, rót gän viÖc häc v¨n b»ng c¸c ho¹t ®éng nhµm ch¸n, miÔn c­ìng víi: 
nghe, ghi chÐp, häc theo h×nh thøc “tr¶ bµi” – trong ®ã ho¹t ®éng nghe kh«ng cßn 
høng thó, ho¹t ®éng ghi kh«ng cßn s¸ng t¹o vµ viÖc häc theo ý nghÜa lµ tr¶ l¹i bµi thÇy 
c« ®· gi¶ng cho thÇy c«. RÊt nhiÒu häc sinh cho r»ng häc v¨n khã, cã nhiÒu em kh«ng 
l­êi häc, còng cã nhiÒu em kh¸ th«ng minh nh­ng vÉn bèi rèi víi ph­¬ng ph¸p häc 
v¨n, kh«ng biÕt häc nh­ thÕ nµo cho hiÖu qu¶. Trong khi đó, thay vì tạo dựng và đưa 
học trò từng bước qua những cây cầu kết nối, vượt qua những rào cản, rút ngắn những 
khoảng cách, giúp các em có thể tự mình tìm ra những thông điệp của bài học vốn 
luôn ở cuối con đường khám phá, nhiều khi người thầy, chỉ cùng học trò đứng lại bên 
này bờ để chỉ tay, ngóng vọng...Thực tế ấy đã khiến văn chương mãi chỉ là thế giới xa 
lạ với những khoảng cách không được xóa bỏ; những thông điệp trong giờ học trở 
thành thứ lý thuyết đơn thuần sách vở, và do đó rất ít sức thuyết phục với học trò - một 
đối tượng tiếp nhận luôn là đại diện năng động nhất, thực tế nhất cho thời đại hiện nay.
 Khi những giá trị rất khó tiếp nhận, những thông điệp rất khó chia sẻ, học trò sẽ 
không tìm thấy điều các em muốn tìm khi học văn, dù là hứng thú hay sự hữu ích, và 
đó chính là nguyên nhân khiến cho một bộ phận học trò trở nên thờ ơ, nhạt nhẽo với 
văn chương. VËy cã ph¶i do m«n V¨n khã c¶m thô vµ kh« khan hay do xu thÕ thêi 
®¹i?!?
 Nguyªn nh©n cã nhiÒu song tr­íc hÕt cã lÏ v× häc v¨n vµ d¹y v¨n lµ mét c«ng 
viÖc khã. B¶n th©n mçi bµi häc trong s¸ch gi¸o khoa lµ mét nguån tri thøc v« tËn mµ 
c¸i ®Ých ®Ó ng­êi häc tiÕp nhËn lµ nh÷ng gi¸ trÞ t­ t­ëng, nghÖ thuËt, thÈm mü, nh÷ng 
th«ng ®iÖp văn chương và những con đường khám phá văn học. Con ®­êng ®i tíi 
nh÷ng gi¸ trÞ ®ã ®ßi hái sù dÉn d¾t chñ ®¹o cña thÇy, sù tiÕp nhËn tÝch cùc cña trß. §ã 
 1 B. gi¶i quyÕt vÊn ®Ò
I/ c¬ së lý luËn 
 Nh»m n©ng cao chÊt l­îng gi¶ng d¹y bé m«n V¨n häc, gÇn ®©y trªn c¸ diÔn ®µn 
nghiªn cøu, c¸c héi nghÞ, héi th¶o ng­êi ta ®· bµn nhiÒu ®Õn vÊn ®Ò ®æi míi ph­¬ng 
ph¸p d¹y häc. §æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc lµ mét yªu cÇu tÊt yÕu trong viÖc d¹y häc 
ngµy nay. Ngoµi viÖc ®æi míi trªn nhiÒu ph­¬ng diÖn nh­: ph­¬ng tiÖn, t­ duy, ng«n 
ng÷, t¸c phong ng­êi gi¸o viªn cÇn ®æi míi c¶ trong c¸c h×nh thøc d¹y häc sao cho 
hiÖu qu¶ vµ phï hîp. Ngoµi ®æi míi trong c¸c giê häc chÝnh khãa ta cÇn chó träng tíi 
c¸c ho¹t ®éng ngo¹i khãa khi gi¶ng d¹y v¨n häc.
 Ho¹t ®éng ngo¹i khãa lµ c¸c ho¹t ®éng n»m ngoµi ch­¬ng tr×nh häc chÝnh khãa, 
th­êng mang tÝnh chÊt tù nguyÖn h¬n lµ b¾t buéc. Theo quan niÖm ®æi míi ph­¬ng 
ph¸p d¹y häc th× ho¹t ®éng ngo¹i kho¸ lµ mét h×nh thøc tù häc tÝch cùc, bæ Ých vµ cã 
hiÖu qu¶, nèi liÒn bôc gi¶ng víi thùc tiÔn ®êi sèng, më réng, kÐo dµi tr­êng suy t­ëng; 
thÈm ®Þnh vÒ bµi häc cho häc sinh; ph¸t huy tÝnh chñ ®éng, s¸ng t¹o cho ng­êi häc; 
kiÓm tra l¹i chÊt l­îng d¹y häc trong giê häc chÝnh kho¸ v× thêi gian lªn líp cña häc 
sinh chØ cã h¹n, gi¸o viªn khã cã thÓ ®i s©u vµo nh÷ng chi tiÕt vµ cung cÊp cho häc 
sinh nhiÒu kiÕn thøc ngoµi s¸ch gi¸o khoa. Nã võa lµ ho¹t ®éng gi¸o dôc, võa lµ ho¹t 
®éng thÈm mü, bæ sung toµn diÖn c¸c kü n¨ng sèng cho häc sinh khi tham gia.
 Nh­ vËy cã thÓ nãi ho¹t ®éng ngo¹i kho¸ cã mét vai trß v« cïng quan träng 
trong cuéc sèng cña chóng ta, nhÊt lµ trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y nh÷ng m«n häc nh­ 
m«n Ng÷ v¨n trong nhµ tr­êng v× nã gãp phÇn kh«ng nhá trong qu¸ tr×nh truyÒn b¸, 
tiÕp nhËn vµ rÌn luyÖn tri thøc, t¹o ra nh÷ng s©n ch¬i lµnh m¹nh, ph¸t triÓn toµn diÖn 
cho häc sinh trong løa tuæi häc ®­êng.
II. Thùc tr¹ng cña vÊn ®Ò
 Mét thùc tÕ lµ qua nhiÒu n¨m gi¶ng d¹y bé m«n Ng÷ V¨n t«i nhËn thÊy viÖc ®­a 
vµo ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y nh÷ng giê häc ngo¹i kho¸ cßn rÊt h¹n chÕ nÕu kh«ng nãi lµ 
rÊt Ýt ®­îc triÓn khai trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y. NhiÒu giê d¹y v¨n b¶n g¾n liÒn víi ®êi 
sèng thùc tiÔn mµ häc sinh chØ ®­îc tiÕp thu vÒ mÆt lý thuyÕt: (vÝ dô d¹y c¸c v¨n b¶n 
nhËt dông); nhiÒu giê d¹y tËp lµm v¨n cÇn cã vèn tri thøc thùc tiÔn th× häc sinh l¹i chØ 
®­îc tiÕp thu viÖc h×nh thµnh kh¸i niÖm, c¸c b­íc triÓn khai bµi viÕt vµ ph­¬ng ph¸p 
®Æc tr­ng cña nã:( vÝ dô d¹y lµm v¨n thuyÕt minh, v¨n nghÞ luËn); nhiÒu giê d¹y tiÕng 
viÖt cÇn ®­îc thùc hµnh tr¶i nghiÖm trong ®êi sèng: (vÝ dô d¹y bµi tõ ng÷ ®Þa ph­¬ng 
vµ biÖt ng÷ x· héi)
 §· ®Õn lóc cÇn x¸c ®Þnh l¹i vÞ trÝ, vai trß cña giê häc ngo¹i kho¸ trong gi¶ng d¹y 
m«n V¨n häc.Thay v× chØ gi¶ng d¹y v¨n häc theo mét c«ng thøc lý thuyÕt cè ®Þnh 
 3 III. c¸c biÖn ph¸p
 Cã rÊt nhiÒu h×nh thøc tæ chøc kh¸c nhau, mçi gi¸o viªn cã thÓ ®Þnh h­íng vµ 
t¹o ra c¸c h×nh thøc ngo¹i kho¸ riªng cho líp, tr­êng m×nh. Víi nh÷ng suy nghÜ vµ 
kinh nghiÖm nho nhá cña b¶n th©n, t«i chØ xin ®­îc ®­a ra mét vµi h×nh thøc tæ chøc 
ngo¹i kho¸ v¨n häc trong nhiÒu h×nh thøc ngo¹i kho¸ mµ b¶n th©n t«i ®· lµm vµ c¶m 
thÊy rÊt thiÕt thùc vµ h÷u Ých trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y m«n v¨n còng nh­ gãp phÇn 
vµo viÖc rÌn c¸c kü n¨ng, ph¸t triÓn toµn diÖn cho häc sinh ®Ó ®ång nghiÖp cã thÓ tham 
kh¶o vµ vËn dông:
 H×nh thøc tæ chøc giê häc ngo¹i khãa v¨n häc d©n gian 
 H×nh thøc tæ chøc giê häc ngo¹i kho¸ khi d¹y kiÓu bµi thuyÕt minh.
 H×nh thøc tæ chøc giê häc ngo¹i kho¸ cho häc sinh khi häc c¸c v¨n b¶n nhËt 
dông.
 * Nh÷ng viÖc lµm cô thÓ.
1. Tæ chøc ch­¬ng tr×nh ngo¹i kho¸ v¨n häc d©n gian 
 Trong ch­¬ng tr×nh Ng÷ v¨n THCS cã nhiÒu dßng v¨n häc ®­îc ®­a vµo gi¶ng 
d¹y víi nh÷ng néi dung phong phó:V¨n häc d©n gian, V¨n häc trung ®¹i, V¨n häc hiÖn 
®¹iCã rÊt nhiÒu ph­¬ng ph¸p ®Ó häc sinh tiÕp cËn víi néi dung bµi häc cña nh÷ng 
dßng v¨n häc nµy. Mét trong nh÷ng ph­¬ng ph¸p kh«ng kÐm phÇn quan träng trong 
viÖc thu hót häc sinh ­a thÝch häc v¨n vµ tiÕp cËn tèt h¬n víi nh÷ng bµi häc cña m×nh 
®ã lµ viÖc tæ chøc nh÷ng giê häc ngo¹i kho¸ bæ trî sau nh÷ng bµi gi¶ng thuyÕt phôc . 
Mét thÓ lo¹i rÊt thÝch hîp cho nh÷ng giê häc ngo¹i khãa ®ã chÝnh lµ v¨n häc d©n gian.
 Trong giê ngo¹i kho¸ vÒ v¨n häc nµy, ®iÒu dÔ dµng nhËn thÊy lµ häc sinh rÊt 
hµo høng thÓ hiÖn vèn kiÕn thøc mµ m×nh ®­îc häc, c¸c em cã thÓ häc hái trao ®æi lÉn 
nhau vÒ mäi lÜnh vùc cña thÓ lo¹i nµy, t×m hiÓu mét t¸c phÈm v¨n häc mét c¸ch toµn 
diÖn, ®­îc giao l­u chia sÎ nh÷ng b¨n kho¨n th¾c m¾c víi thÇy c«, b¹n bÌ vÒ nh÷ng 
vÊn ®Ò v¨n ch­¬ng mµ m×nh c¶m thÊy tr¨n trë,®­îc nhËp vai c¸c nh©n vật ®Ó tái hiÖn 
các câu chuyện, cã c¬ héi thÓ hiÖn tµi n¨ng, rÌn luyÖn c¸c kü n¨ng vµ ®Æc biÖt gióp 
c¸c em yªu mÕn h¬n m«n v¨n – mét m«n häc vÉn bÞ coi lµ nhµm ch¸n.
 Còng nh­ c¸c ch­¬ng tr×nh ngo¹i kho¸ kh¸c, tæ chøc ho¹t ®éng nµy rÊt cÇn gi¸o 
viªn ph¶i cã sù chuÈn bÞ chu ®¸o vµ c«ng phu vÒ mäi ph­¬ng diÖn liªn quan ®Õn 
ch­¬ng tr×nh: KÕ ho¹ch chi tiÕt, ph©n c«ng nhiÖm vô cô thÓ, néi dung ®Æc s¾c phong 
phó. ®Ó ch­¬ng tr×nh thµnh c«ng.VÝ dô:
 - Sau khi học sinh học xong phÇn Văn học dân gian, gi¸o viªn hướng dẫn học 
sinh viết một số đề tài tìm hiểu những nét đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của ca 
dao cổ nói chung và bình một số bài ca dao đặc sắc (có thể ngoài chương trình)
 - Viết một số đề tài tìm hiểu,về giá trị nội dung, nghệ thuật của truyện cổ dân 
gian 
 - Hướng dẫn học sinh đọc thêm những truyện cổ dân gian ngoài chương trình để 
chọn và dựng hoạt cảnh chuyển thể từ truyện cổ dân gian (Ví dụ: Dùng ho¹t c¶nh về 
các thầy đồ, thầy bói thi nói khoác; Dùng ho¹t c¶nh vÒ chuyÖn S¬n Tinh Thñy Tinh; 
Dùng ho¹t c¶nh vÒ chuyÖn cæ tÝch Th¹ch Sanh, C©y KhÕ . . ), 
 - Cho häc sinh tËp h¸t nh÷ng lµn ®iÖu d©n ca tiªu biÓu cña ba miÒn
 - ChuÈn bÞ trang phôc, trang trÝ, loa ®µi, ®éi ch¬i
 Sau khi ®· ph©n c«ng cho c¸c tæ chuÈn bÞ tèt mäi kh©u chu ®¸o ta cã thÓ tæ chøc 
ho¹t ®éng víi néi dung ®a d¹ng vµ phong phó,vÝ dô:
 5 2. H×nh thøc ngo¹i kho¸ cho häc sinh sau khi d¹y kiÓu bµi thuyÕt minh.
 Nh­ ta ®· biÕt khi gi¶ng d¹y vÒ v¨n thuyÕt minh vµ c¸ch lµm mét bµi v¨n thuyÕt 
minh, ngoµi viÖc gi¸o viªn cho häc sinh n¾m ®­îc kh¸i niÖm vÒ v¨n thuyÕt minh (Vaên 
thuyeát minh laø kieåu v¨n thoâng duïng trong moïi lónh vöïc ñôøi soáng nhaèm cung caáp tri 
thöùc veà ñaëc ñieåm , tính chaát , nguyeân nhaân , caùc hieän töôïng vaø söï vaät trong töï 
nhieân , x· héi baèng phöông thöùc trình baøy , giôùi thieäu , giaûi thích), n¾m ®­îc vai trß 
vµ c¸c ph­¬ng ph¸p thuyÕt minh häc sinh rÊt cÇn cã tri thøc thùc tiÔn, nhÊt lµ c¸c tri 
thøc dïng ®Ó thuyÕt minh vÒ mét danh lam th¾ng c¶nh: Di tÝch lÞch sö, danh lam th¾ng 
c¶nh, thuyÕt minh vÒ mét c¸ch lµm: mét mãn ¨n, mét ®å ch¬i, thuyÕt minh vÒ 
mét sè sù vËt tiªu biÓu: chiÕc nãn l¸, chiÕc ¸o dµi.§Ó gióp c¸c em cã ®­îc nh÷ng tri 
thøc thùc tÕ ®ã gi¸o viªn nªn tæ chøc cho häc sinh mét ch­¬ng tr×nh ngo¹i kho¸: ®i 
th¨m mét danh lam th¾ng c¶nh ®Ñp cña ®Þa ph­¬ng, ®i thùc tÕ vµo lµng nghÒ lµm nãn, 
tæ chøc cho häc sinh tham gia vµo ch­¬ng tr×nh giíi thiÖu, tr×nh diÔn vµ thuyÕt minh vÒ 
¸o dµi ViÖt Nam. Trong giê häc thùc tÕ ®ã gi¸o viªn lÇn l­ît gióp c¸c em sö dông 
c¸c kiÕn thøc lý thuyÕt ®· häc vËn dông vµo thùc tiÔn ®Ó thuyÕt minh vÒ ®èi t­îng.
VÝ dô 1:
 * Sau giê häc thuyÕt minh vÒ danh lam th¾ng c¶nh ë líp 8, ®Ó häc sinh vieát 
®­îc baøi giôùi thieäu veà moät danh lam thaéng caûnh gi¸o viªn nªn tæ chøc cho c¸c em 
giờ học ngoại khóa thuyết minh về một danh lam thắng cảnh ở địa phương. Học sinh 
sẽ được ñeán taän nôi ñeå xem xeùt , quan saùt , hoûi han , tìm hieåu tröïc tieáp mét danh 
lam th¾ng c¶nh tiªu biÓu cña ®Þa ph­¬ng.§Ó giê ngo¹i khãa thµnh c«ng t«i chó träng 
kh©u chuÈn bÞ cho c¸c em:
 - T×m ®Þa ®iÓm thuyÕt minh phï hîp víi giê ngo¹i khãa: Mét di tÝch lÞch sö cña 
®Þa ph­¬ng quen thuéc vµ gÇn gòi víi c¸c em.
 - Nªu tr­íc nh÷ng yªu cÇu cÇn lµm râ ®­îc trong giê häc ngo¹i khãa ®Ó c¸c em 
chñ ®éng t×m tßi nghiªn cøu .
 - Ho¹ch ®Þnh thêi gian, néi dung vµ ph©n c«ng c«ng viÖc cho tõng nhãm (quan 
s¸t, ghi chÐp, TËp thuyÕt minh .
 - Qu¸n triÖt kh©u an toµn trong giê häc ngo¹i khãa
 - Yªu cÇu viÕt bµi thu ho¹ch
 Cô thÓ trong thùc tÕ khi d¹y tiÕt häc nµy, t«i ®· cho häc sinh tæ chøc theo nhãm 
®i th¨m quan khu ®×nh lµng næi tiÕng g¾n liÒn víi lÞch sö vµ rÊt giµu ý nghÜa cña quª 
h­¬ng. 
 Sau khi h­íng dÉn häc sinh ®Õn th¨m ®×nh lµng, gi¸o viªn dÉn d¾t häc sinh tiÕp 
cËn theo tr×nh tù quan s¸t cïng víi lêi thuyÕt minh giíi thiÖu :
 Hình ảnh ngôi đình với những mái cong cao vút, đã ăn sâu vào tâm trí của mçi 
ng­êi d©n quª ta. Dưới mái đình này biÕt bao ng­êi ®· lớn lên, d­íi m¸i ®×nh nµy cã 
biÕt bao kû niÖm vÒ nh÷ng n¨m th¸ng hµo hïng t­¬i ®Ñp cña quª h­¬ng, biÕt bao ng­êi 
con cña quª ta ®· chia tay người thân bạn bè đi chiến đấu, chøng kiÕn bao mèi t×nh 
quª t­¬i ®Ñp 
 Sau ®ã gi¸o viªn ®i vµo thuyÕt minh theo tr×nh tù: nguån gèc, quy m« vµ kiÕn 
tróc, ý nghÜa  cña ®×nh lµng:
 7 * VÝ dô 2
 Khi d¹y cho häc sinh thuyÕt minh vÒ mét ®å vËt: chiÕc nãn l¸, chiÕc ¸o dµi ViÖt 
Nam. Trªn c¬ së lý thuyÕt ®· ®­îc häc trªn líp, gi¸o viªn cã thÓ tæ chøc mét ch­¬ng 
tr×nh ngo¹i khãa gåm 3 phÇn:
 PhÇn I. HiÓu biÕt
 - Trong phÇn nµy c¸c ®éi ch¬i sÏ ph¶i tham gia tr¶ lêi c¸c c©u hái nhá thÓ hiÖn 
sù hiÓu biÕt cña m×nh vÒ d¹ng v¨n thuyÕt minh nãi chung, thuyÕt minh c¸c ®å vËt nãi 
riªng, hiÓu biÕt vÒ chiÕc ¸o dµi truyÒn thèng (C©u hái ®­îc gi¸o viªn biªn so¹n cô thÓ 
cho häc sinh tham gia b¾t th¨m tr¶ lêi).
 PhÇn II. Xem mét sè t­ liÖu vÒ xuÊt xø, ®Æc ®iÓm vµ gi¸ trÞ cña chiÕc ¸o dµi 
truyÒn thèng cña ng­êi ViÖt Nam. 
 - ë phÇn tr×nh chiÕu nµy gi¸o viªn ph¶i c«ng phu t×m tßi, s­u tÇm t­ liÖu víi 
nh÷ng h×nh ¶nh, th­íc phim, c©u chuyÖn nhá cô thÓ vµ ch©n thùc vÒ tµ ¸o dµi ViÖt 
Nam sau ®ã biªn so¹n trªn gi¸o ¸n ®iÖn tö ®Ó tr×nh chiÕu trong giê häc sao cho thËt 
thuyÕt phôc vµ mang l¹i hiÖu qu¶ cho giê häc. 
 H×nh ¶nh n÷ sinh víi chiÕc ¸o dµi truyÒn thèng duyªn d¸ng ViÖt Nam
 PhÇn III: Tr×nh diÔn ¸o dµi truyÒn thèng.
 ë phÇn thi nµy häc sinh ®­îc trùc tiÕp tham gia vµo tr×nh diÔn ¸o dµi ®Ó c¸c em 
®­îc trùc tiÕp thÈm thÊu c¸i ®Ñp cña chiÕc ¸o dµi truyÒn thèng ViÖt Nam(Tïy sù s¸ng 
t¹o cña gi¸o viªn mµ lùa chon c¸c c¸ch tr×nh diÔn cho phï hîp). Khi ®ãn xem nh÷ng 
mµn tr×nh diÔn trªn s©n khÊu cïng víi lêi thuyÕt minh sinh ®éng vÒ chiÕc ¸o dµi:
 Không có tài liệu ghi nhận xuất phát điểm của áo dài nguyên thuỷ.Y phục xa 
xưa nhất của người Việt, theo những hình khắc trên mặt chiếc trống đồng Ngọc Lũ 
cách nay khoảng vài nghìn năm cho thấy hình phụ nữ mặc trang phục với hai tà áo xẻ. 
Sử gia Đào Duy Anh viết, "Theo sách Sử ký chép thì người Văn Lang xưa, mặc áo dài 
về bên tả.Thế kỷ thứ nhất, Nhâm Diên dạy cho dân quận Cửu Chân dùng kiểu quần áo 
theo người Tàu. trước hồi Bắc thuộc thì người Việt gài áo về tay trái, về sau bắt chước 
người Trung Quốc mới mặc áo gài về tay phải". 
 9